Het ging echt los in 2009. Inmiddels had iedereen in medialand Twitter ontdekt als leuk middel om live TV interactief te maken. Margriet van der Linden was dat jaar gastvrouw van Zomergasten en het sociale medium, vooral bevolkt door mediamensen en hun aanhang, ging los. Het bashen van Zomergasten-interviewers werd sindsdien een vaste traditie om het nieuwe seizoen in te luiden. Meestal ook volkomen terecht. Tot 2017.
Janine Abbring, vooraf veruit de onbekendste presentator ooit, deed alle kritiek vrijwel direct verstommen. Op sociale media was de lof zelfs bijna unaniem. En dat ging door tot en met de laatste aflevering van dit seizoen. Wat is het geheim?
Is het de redactie?
Toen ik al vroeg in aflevering 1 op twitter riep dat Abbring nu al beter was dan Pauw en Jinek bij elkaar kwam mij dat op een terechtwijzing te staan van oud-VPRO-man Erwin Blom. Dat het vakmanschap van die twee latenight-gastheren en hun redacties boven elke twijfel verheven was. Er zat ook een suggestie in dat de verse Zomergasten gastvrouw het gewoon erg goed getroffen had met haar gasten. En dat ze waarschijnlijk een erg goede redactie had.
Allemaal waar. Maar al dat soort externe factoren kunnen niet in hun eentje ervoor zorgen dat Nederland vijftien zomerse televisie-uren lang zo blij was met een interviewer. Terwijl we in de jaren daarvoor altijd wel iets aan te merken hadden, en terecht. De persoonlijke aanpak van Abbring moet een rol spelen.
Het is de stijl
Nu, na vijf afleveringen, durf ik een gok te wagen om te vertellen waardoor dat komt: een andere opvatting over interviewen.
Je kunt het genre interview grofweg in drie subgenres verdelen: nieuws, politiek en portret. Bij nieuws vraag je naar het wat en mogelijke hoe en waarom van een nieuwsgebeurtenis. In het politieke interview wil je uitleg van een politieke beslissing. Bij het portret is het doel om de geportretteerde zo levensecht mogelijk voor het voetlicht te brengen.
In alle gevallen is er sprake van verschillende belangen: is de getuige van de nieuwsgebeurtenis een betrouwbare bron voor de informatie; wijkt wat de politicus zegt over het beleid af van wat het effect ervan is; is het beeld dat de geportretteerde van zichzelf wil tonen gelijk aan het beeld dat jij als interviewer wil overbrengen? Boven al die vragen hangt natuurlijk de grootste vraag van alles: wat wil je achterban, je lezer, je kijker, eigenlijk weten?
Scherp vragen
Interviews ontaarden steeds vaker in een gevecht tussen de belangen van de geïnterviewde en de journalist. Soms is die strijd logisch: bij een nieuwsgebeurtenis zal iemand wellicht bepaalde dingen niet willen noemen, die toch essentieel zijn om hem te begrijpen. Een politicus heeft een agenda en onthullingen kunnen zijn grotere zaak in gevaar brengen. Een bekend persoon heeft graag controle over wat mensen van hem denken.
Ik ben als dagbladjournalist bij het AD getraind in het scherpe nieuwsinterview. Vuistregel was: je moet één vraag hebben, en eigenlijk ook direct met die vraag beginnen wil je resultaat boeken. Dat werkte. Ik heb mijn krant de nodige primeurs bezorgd terwijl ik wegens mijn transparantie gewaardeerd bleef door mijn gesprekspartners en hun persvoorlichters.
Bewust verbergen
Die recht-op-het-doel-af-methode zie je ook veel bij nieuwsprogramma’s en talkshows. Maar daar gebeurt nog iets anders: de hoofdvraag van de interviewer wordt bewust verborgen gehouden tot een moment waarop de ondervraagde niet op zijn hoede is. Even zakt de verdediging en kun je als journalist met een onverwachte rechtse directe je knock-out toepassen. Tot groot vermaak van je publiek. Het programma College Tour van de NPO is helemaal op die methode gebouwd: wat losse vragen van de studenten zorgen voor een ontspannen gast, waarna de redactioneel voorbereide strikvraag het programma vleugels geeft. De val die was opgezet voor Bernardo Bertolucci in 2013 was een van de beste voorbeelden.
Waarom het de afgelopen jaren misging bij Zomergasten, komt door precies die methode. Redacties en interviewers hadden (op een enkele uitzondering na) een plan om de gast op de een of andere manier te laten breken. Dat is ook een paar keer gelukt en het groeide uit tot de grote attractie van Zomergasten. Wij, de kijkers, wilden geen gladde pr-praatjes, maar echte emoties. Elke zomerse zondagavond opnieuw moesten er tranen komen, hoe eerder hoe beter. De gasten gingen zich daar tegen wapenen. Zo raakten de Zomergasten in een negatieve spiraal van vijandigheid, die langs de zijlijn werd versterkt door ons, de twitteraars die bloed, zweet en tranen wilden zien.
Breken
De interviewers op hun beurt raakten in de stress omdat ze gedwongen waren te scoren, liefst met, maar als dat niet kon, ten koste van de gast. En als die gast kwam te spreken over een terrein waar de journalist geen weet van had, sloeg het gesprek dood. Opvallend vaak gebeurde dat overigens in de kunst-hoek, een terrein waar veel nieuwsjournalisten van oudsher geen kaas van hebben gegeten.
Janine Abbring heeft in 2017 die spiraal doorbroken. Ze legde elke uitzending opnieuw zelf al haar kaarten op tafel en schiep zo een gelijk speelveld voor haar en de gast. Die gast kon vervolgens op zijn of haar gemak het geplande verhaal kwijt, zonder angst om in hoeken gedreven te worden waar ze eigenlijk niet in wilden worden gezien. En steevast kwamen ze wel te spreken over die dingen. Niet omdat ze daar door Janine Abbring slinks toe gedreven werden, maar slechts omdat in de open sfeer van het gesprek er geen reden was om die dingen achter te houden.
Vertrouwen
Abbring schiep vertrouwen en beschaamde dat niet. Het is het verschil tussen een journalistieke truc en integriteit. Op hun beurt gaven de gasten dat terug. Het mooiste was eigenlijk nog wat er op sociale media gebeurde: wij, de stuurlui aan de wal, zagen dat het goed was. We lieten de wapens zakken en schonken nog een wijntje in. Uiteindelijk zaten we met zijn allen, naast Janine en Claudia, op zondag 27 augustus rond een uur of half twaalf, met onze voeten in het water op de rand van een gezonken caravan.
Zelfs met de simultane beelden van een verdrinkend Houston, klimaatontkenners en haatzaaiers, gaf dat alle aanleiding tot diepere gedachten.
Schrijfhulp
Wil je meer weten over de workshops en coaching die ik te bieden heb? Meld je aan voor de nieuwsbrief.
Eén reactie op “Het geheim van het beste seizoen van Zomergasten”
Helemaal eens. Geen scoringsdrift. Ik kreeg de indruk dat tijdens de laatste twee uitzendingen minder fragmenten waren te zien. Ik vind ze meestal wel bijzonder omdat ze de gast onderstrepen. Toch kan ik niet zeggen dat ik ze heb gemist omdat er meer ruimte ontstond voor een gesprek waarin af en toe ook kon worden getwijfeld.