Theatermakers ontdekken doodgaan en doodzijn als nieuwe attractie


In Kreten en Gefluister, nu te zien bij Toneelgroep Amsterdam, zijn we de eerste helft van de avond getuige van het nogal ontluisterende stervensproces van een jonge vrouw, gespeeld door Chris Nietvelt. Vervolgens zien we hoe het lijk gewassen en afgelegd wordt en het huis aan kant wordt gebracht. In Villa Europa van De Warme Winkel kijken we de helft van de avond naar de zelfmoord van Stefan Zweig en zijn echtgenote. Wat resulteert in het langdurig kijken naar het lijk van de één en het bijwonen van het fysieke lijden en pijnlijke sterven van de ander. Soapacteur Wilbert Gieske laat zich toneelmatig euthanaseren in De Goede Dood en trekt er al twee jaar volle zalen mee.

Het is een trend, de dood op het toneel. Niet dat er in het verleden niet werd gestorven in de theaters. Sterker nog: de dood is een vast ingrediënt van amusement.

Maar anders dan in de klassieke en neoklassieke toneeltradities is de nieuwe toneeldood er één die op zichzelf staat. De stukken gaan allemaal over het sterven en de dood. De dood is niet langer een droef of gewenst einde van een stevig verhaal over mensen die krampachtig aan het leven vasthouden. Romeo en Julia deden dat nog wel, al pleegden ze zelfmoord. De bloedbaden in de renaissancetheaters waren vooral spectaculaire attracties. In de Opera is het altijd een dramatisch hoogtepunt van een lange strijd om het leven. De dood diende ergens toe, al was het maar als afschrikwekkend en spectaculair einde. Als reden om aan het leven vast te houden.

Nu kijken we naar iemand die doodgaat, zonder theatraal gedoe of opgelegde kreten. De dood in het nieuwe toneel dient in het verhaal nergens toe. Het is andersom: de dood ís het verhaal. We kijken naar sterven en dode mensen en natuurlijk doet ons dat iets. Sterker nog: de dood is meer dan geboorte het meest emotionerende in een mensenleven. Maar we vertellen er dus geen verhaal meer omheen, zoals Rob de Graaf nog wel deed in ‘Vrede’, het stuk waarbij, in de regie van Willibrord Keesen, zijn levenspartner een hele avond voor lijk lag. Daar was dat aanwezige lijk nog aanleiding voor een portret van hulpeloze mensen die niet in staat zijn elkaar een goed leven te gunnen.

De nieuwe toneeldoden doen dat niet echt meer. Ze eisen alle aandacht voor zichzelf op.

Er is dus wel degelijk iets aan de hand. Onlangs was immers de hele wereld getuige van het lijden en de dood van de Britse Big Brother-ster Jade Goody. Dat was de ultieme reality-dood, die daarmee bijna een voorbeeld lijkt te zijn geworden voor de performance-achtige stervensprocessen in het theater van Ivo van Hove, Wannie de Wijn of De Warme Winkel.

Het summum van dit alles voltrekt zich echter op dit moment in Duitsland. Christoph Schlingensief, de theatermaker die eerder de wereld verbijsterde met een realityshow waarin ‘echte’ asielzoekers Oostenrijk uit konden worden gestemd door het publiek, en die een Hamlet maakte met al dan niet serieus rehabiliterende neonazi’s, heeft longkanker en gaat daaraan dood. De vraag is alleen wanneer. In afwachting daarvan heeft hij zijn eigen requiem geënsceneerd, en speelt hij daarin zelf de hoofdrol. Het stuk is een hype in Duitsland. Het is uitgenodigd voor de Berliner Theatertreffen en staat geprogrammeerd voor het Holland Festival. De voorstellingen in duitsland zijn tot de nok toe uitverkocht. Uit de hele wereld stromen journalisten toe om dit mee te maken. De door het Holland Festival georganiseerde persreis zit bomvol.

Waar gaan we voor? De kans om nog één keer een altijd indrukwekkende regie van Christoph Schlingensief te zien? Ik denk het niet. Sinds het gerucht gaat dat zijn ziekte niet genezen is, zoals eerder werd gemeld, maar dat hij opnieuw met uitzaaiingen kampt, is de belangstelling alleen maaar toegenomen. Ook ik wil naar Berlijn om van dit fenomeen verslag te doen. Waarom? Ik vrees dat we stiekem allemaal hopen dat hij zijn laatste adem uitblaast als wij er, ergens op rij vier, bij zijn. Er blijkt niets spannender dan kijken naar de dood.

Zijn we ziek, of is dit gewoon het ultieme amusement?

Toneelgroep Amsterdam De warme winkel Keesen & Co De Goede Dood ChristophSchlingensief

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.