Voor iemand die workshops ‘recenseren’ aanbiedt, houd ik er rare opvattingen over dat genre op na. Ik heb op diverse plekken namelijk geroepen en geschreven dat niemand op recensies zit te wachten. De bezoekcijfers en reactiethreads van recensies illustreren dat ook. Dat is de reden waarom ik op Cultuurpers, de site die ik heb opgezet, het schrijven van recensies niet overdreven stimuleer. Ik houd het ook niet tegen, maar om mensen nu echt fanatiek op pad te sturen?
Is dit het cynisme van een teleurgestelde kunstjournalist? In de eerste plannen voor het Cultureel Persbureau ging het er ons toch echt om dat het edele vak van de recensie behouden moest worden? Al was het alleen maar omdat wij, ik en de collega’s met wie ik de club opzette, ons niet konden voorstellen hoe we onze dagen zouden doorkomen zonder drie keer per week als gevreesd, dan wel geliefd persoon een openbare plek binnen te kunnen lopen zonder in de rij te hoeven staan voor de kaartjes.
Waardevol
Maar cynisme is het niet. Daarvoor houd ik teveel van het vak, en daarvoor schrijf ik zelf ook te vaak nog recensies. Waarom toch? Vandaag vroeg een van de collega’s op ons interne netwerk het weer: ‘Wil jij wel dat ik een recensie schrijf, want recensies doen het niet zo goed, meestal.’ Ik antwoordde: ‘Dat geldt niet voor alle recensies. Er zijn recenserende stukken die het fantastisch doen. Dat zijn de stukken die beginnen vanuit een vraag van de lezer, die iets waardevols toevoegen aan de kennis die er al is en/of die briljant en meeslepend geschreven zijn.’
Je snapt, dit is geschreven door iemand met dan wel overdreven eigendunk, dan wel door iemand die workshops recenseren aanbiedt. Klopt allemaal. Het is ook geschreven door iemand die hartstochtelijk van zijn vak houdt. Iemand die zich dagelijks ergert aan de plichtmatige opsommingen van technische specificaties, voors en tegens, uitgelegde plots, beschreven decors en genoemde acteurs, dan wel personages, dan wel plotwendingen of schilderdoeken waar veel recensies in dagbladen en gespecialiseerde websites in ontaarden.
Adviseur
Het zijn de stukken die je schrijft om blijk te geven van je kennis. Je gaat ook te vaak een dialoog aan met de kunstenaars over wie je schrijft, in die zin dat je bijna als hun adviseur optreedt. Erger nog is je neiging om alvast aan de lezer uit te gaan leggen wat de lezer waarschijnlijk niet gaat snappen aan het gebodene. Of dat nu een theaterstuk is, een film, een schilderijententoonstelling of een boek. Psychologisch allemaal verklaarbaar. Je staat als recensent nu eenmaal dichter bij de wereld van uitgevers, kunstenaars en presentatieplekken dan bij de lezers, toeschouwers en museumbezoekers.
Zoals bij alles wat je schrijft kan het zinvol zijn je een beeld te maken van je lezer. Waar zit die, waarom zou die je willen lezen en welke dienst ga je haar bewijzen? Dat beeld hoeft niet elke keer hetzelfde te zijn. Paar dingetjes gelden wel: je recensie wordt meestal achteraf gelezen. Je lezer zoekt bevestiging van opgedane ervaringen, wil eventuele vragen ophelderen en nagenieten dan wel de woede nog eens goed verwoord zien. Dit alles aan de hand van iemand die het volgens die lezer kan weten. Of die er juist weer eens naast zit, want onderschat de waarde van de recensent niet met wie je het altijd oneens bent.
Formule
Is met deze opsomming het ideale format van een recensie gegeven? Was het maar waar. Elke kunstuiting waarover je schrijft stelt andere problemen. Voor elke recensie kunnen er andere redenen zijn waarom een lezer die zou willen lezen. Wat je zeker niet moet doen, is vertrouwen op de reputatie van datgene waarover je schrijft, als reden waarom mensen je zullen lezen. Natuurlijk, over beroemde en veelbesproken of controversiële dingen schrijven levert meer lezers op, maar als je vervolgens een voorspelbaar en keurig formulestukje blijkt te hebben afgeleverd stel je heel veel mensen teleur.
Jouw stukje moet dus helemaal zelfstandig lezers trekken. Het moet minstens zo boeiend zijn als de kunst waarover je schrijft, en misschien nog wel boeiender. De mooiste recensies die ik heb gelezen gingen over werken die ik niet kende en waar ik nooit van gehoord had. Toch waren het vervolgens dingen die op mijn verlanglijst kwamen. Voor ooit.
Mont Ventoux
De allermooiste recensie die ik gelezen heb ging niet over een boek, een kunstwerk of een toneelstuk. Ik heb echt tranen in mijn ogen gekregen toen ik ergens in 1998 een recensie las over een berg. Het zal vast nog ergens in een archief staan, maar ik vrees een enorme tegenvaller als ik het stuk teruglees.
Wat telt is: daarna heb ik vijf jaar getraind om die berg ook te kunnen beklimmen. Waarna ik er weer een stukje over schreef.
Er duizenden recensenten. Zeker online. Zorg dat jij van hen de beste verteller wordt.
