Bram van der Vlugt speelt indrukwekkend met natuurwetten in Kopenhagen – Nationale Toneel


Den Haag (GPD) _ Bij hoeveel doden gaat je geweten knagen? Goeie vraag, vooral voor wetenschappers. Niels Bohr en Werner Heisenberg hebben het er moeilijk mee in Kopenhagen, het toneelstuk waarmee de 75-jarige acteur Bram van der Vlugt nu zijn verjaardag viert. Bram van der Vlugt laat er opnieuw mee zien wat een meesterlijk acteur hij is. Gezegend met de uitstraling van een goed en zelfs een tikje heilig man kan hij je stiekem laten twijfelen over wat zijn personage drijft. Nooit helemaal betrouwbaar, kortom, en op het toneel is er niets leukers te bedenken om naar te kijken.

Van der Vlugt speelt Niels Bohr, de theoretisch natuurkundige die met zijn werk de Amerikaanse atoombom denkbaar, en daarmee uitvoerbaar maakte. Stefan de Walle speelt in Kopenhagen de Duitse wetenschapper Werner Heisenberg, die als tovenaarsleerling van Bohr in Nazi Duitsland aan hetzelfde wapen werkte. Het toneelstuk dat de Britse auteur Michael Frayn alweer een jaar of tien geleden schreef, gaat over één ontmoeting tussen de twee, in Kopenhagen, in 1941. Veel over die ontmoeting is bekend, alleen is er een zwart gat in de historie. Beide heren maakten ook nog een korte wandeling. Tien minuten duurde die, eindigend in ruzie. Maar niemand van de betrokkenen kon later precies herhalen wat er precies was voorgevallen. Al weten we na afloop dat toen het lot van de wereld is bepaald.

Net als Yazmina Reza, wier meesterlijke tekst ‘Art’ nu opnieuw gespeeld wordt, stamt Frayn uit een toneeltraditie waarin schrijvers bijzonder gewaardeerd worden. Engeland en Frankrijk beschikken zo over een groot reservoir aan schrijftalent, waarin zo nu en dan een stuk komt bovendrijven dat als tekst al zo goed is, dat je het alleen nog maar hoeft voor te lezen. Bij wijze van spreken. Kopenhagen is zo’n stuk. Frayn weeft details van kwantummechanica, relativiteit, onzekerheidsprincipes en chaostheorie zo goed door de tekst heen, dat je niet alleen een onderhoudende toneelavond hebt, maar ook nog het nodige te weten komt over wiskunde en natuurkunde. En dan snap je zomaar waarom de objectieve, meetbare werkelijkheid niet bestaat.

De vraag is of er tussen al dat wis- en natuurkundig geweld ook chemie is. Die chemie moet van de acteurs komen: tussen Heisenberg en Bohr moet het zinderen van de spanning, hun relatie is er een van innige mannenvriendschap, vader en zoon-conflicten en onderhuids gekonkel. Liz Snoyink, die Bohrs toegewijde echtgenote speelt, zou in die chemische reactie de ene keer als katalysator, en de andere keer juist als remmer moeten optreden. Tijdens de première was die chemische reactie nog niet op gang gekomen. Teveel worstelden de drie keien nog met de hoeveelheid taal, het formaat van de zaal en de lading die een première nu eenmaal altijd met zich meebrengt. Dat lijkt een overkomelijk probleem. Tijdens de tournee zullen ze hun kritische massa zeker bereiken. Dan komt het stralen vanzelf.

Kopenhagen van Michael Frayn door Het Nationale Toneel. Gezien: 7-2, Den Haag (première) Tournee. Inlichtingen

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.