Indrukwekkend en spannend, maar historisch drama
Den Haag (GPD)_Het heeft Arthur Miller, toneelschrijver en ex van Marilyn Monroe, altijd een beetje dwars gezeten dat New York niet vol lag met tempelruïnes zoals Athene. Arthur Miller had daarom een missie: tragedies schrijven, voor een Nieuw Land zonder eeuwenoude mythologie. De Amerikaanse Euripides schreef tijdens zijn leven, dat in 2005 afliep, dus Dood van een Handelsreiziger, Van de Brug af gezien en Heksenjacht. Onder andere.
Heksenjacht (The Crucible) is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Aan het einde van de 17e eeuw loopt in de havenstad Salem een uit de hand gelopen spel van tienermeisjes uit op een heksenproces waar zelfs de Spaanse Inquisitie zich nog voor zou schamen.
Miller schreef The Crucible in 1953 als een felle aanklacht tegen de Amerikaanse Commissie voor Onamerikaanse Activiteiten onder leiding van de extreem rechtse senator McCarthy. Deze politicus zag, als zovele Amerikanen tijdens de koude oorlog, een tsunami van communisten het vrije westen overspoelen. De processen, waarin mensen werden gedwongen om linkse sympathieën toe te geven en anderen daarvan te beschuldigen, zijn een gitzwarte bladzij in de Amerikaanse geschiedenis. Al toont de huidige 'War on Terror' ons dat leren van de geschiedenis niet echt 'in' is. Er is sinds 1692 niet zo bar veel veranderd.
Dat geldt overigens ook, op een dit keer prettige manier, voor het theater dat het Nationale Toneel brengt. Het Haagse gezelschap is namelijk verschrikkelijk goed in helder, strak en groot toneel op het randje van opera. Regisseur Franz Marijnen, bekend van zijn bombast, had een topcast tot zijn beschikking en die levert ook de verwachte kwaliteit. Peter Tuinman is lekker op dreef als de panikerende dominee wiens nichtje rare dansjes doet en Rik van Uffelen zet zijn tot inzicht komende inquisiteur mooi neer. Bram van der Vlugt laat zijn vriendelijke uitstraling prachtig botsen met de wreedheid van zijn personage en Jochum ten Haaf maakt eindelijk duidelijk waarom hij West End en Broadway veroverde als Vincent van Gogh: hij gaat er vol in, zonder te piepen of te vroom te worden. Wendell Jaspers bewijst, in de rol van aanstichtster van de hele santenkraam, dat ze de overstap van het kleine naar het grote toneel moeiteloos aankan.
De voorstelling is spannend en indrukwekkend. Uiteindelijk verzandt het stuk echter in de historische en persoonlijke details die Miller aan het slotdeel van het verhaal meegaf. De documentaire maakt plaats voor haarkloverij en sentiment. De tragedie verliest daardoor gaandeweg aan universele kracht. Gelukkig is die universele band met de actualiteit er vóór en na de voorstelling wel, op monitoren in de foyer, waar hedendaagse politici gekoppeld worden aan uitspraken uit het stuk. Maar dat is in de foyers en niet op het toneel. Iets meer actualiteit op het toneel had de avond geen kwaad gedaan.
TONEEL: Heksenjacht (Arthur Miller) door Het Nationale Toneel. Met o.a. Peter Tuinman, Bram van der Vlugt, Jochum Ten Haaf en Wendell Jaspers. gezien: 3 maart in Den Haag. Tournee t/m 19 mei 2007. Inlichtingen: www.nationaletoneel.nl