Denise de Ridder over voeding


Eten moet weer leuk worden

Denise de Ridder is hoogleraar psychologie aan de faculteit sociale wetenschappen en doet onderzoek naar het menselijke gezondheidsgedrag. Of liever: naar de hardnekkigheid waarmee we ongezond willen blijven.


U zegt dat wie van een verslaving af wil komen, best nog wel een keertje mag zondigen. Ik heb geleerd dat dat uit den boze is. Een enkele sigaret als je gestopt bent met roken is al funest.

,,Discipline is belangrijk om dingen in het leven te bereiken. Maar aan de andere kant weten we inmiddels ook dat wilskracht eigenlijk werkt als een spier. Je kunt je wilskracht trainen, maar hij raakt ook snel verzwakt. In mijn studie naar gezondheidsgedrag zie je dat mensen die vertrouwen op hun zelfdiscipline, en die hard roepen dat ‘waar een wil is, ook een weg is’, vaak minder goed zijn in het volhouden van dat gezondheidsgedrag. Ze willen sterk zijn, en vergeten om slimme strategieën te gebruiken. Mijn stelling is dan ook, dat wie niet sterk is, slim moet zijn. Zoiets gaat ook op voor roken, al is het met ongezond eetgedrag eigenlijk ingewikkelder.”

Maar roken is toch superverslavend?

,,Roken is geen primaire levensbehoefte, je kunt best overleven zonder. Voor eten gaat dat niet op. Al die mensen die dieten komen dat ook tegen. De zogenaamde zero tolerance-dieten, waarbij je niet mag afwijken van de regels, zijn gedoemd te mislukken. Epidemiologisch onderzoek heeft aangetoond dat na tien jaar iedereen weer op zijn oude gewicht is, of nog zwaarder. Wat wel helpt is wat minder, of wat verstandiger te eten. Je kunt dus allerlei slimme strategieën bedenken om toch gezond te leven, zonder het jezelf moeilijk, of zelfs onmogelijk te maken.”

Zijn we zo gemakzuchtig?

,,Wij weten wel dat bepaalde dingen slecht voor ons zijn, maar we voelen het niet. We zijn evolutionair niet toegerust om de gevaren van hamburgers en onveilige seks te herkennen. Wel om afgronden en spinnen als eng te zien. Van nature is vrijen zonder condoom, een vette hamburger eten of zelfs misschien ook roken niet direct te ervaren als slecht. Je moet daarvan overtuigd worden. Inmiddels weet iedereen in Nederland dat roken slecht is. Maar we gedragen ons er nog niet naar. Veel dingen die ongezond zijn, zijn namelijk wel lekker of belonend. Maar hoe dan ook moet je jezelf, tegen dat lekkere gevoel in, overtuigen om ermee te stoppen. Dat lukt heel slecht.”

Maar overgewicht is nu wel opeens een probleem. Hoe zit dat?

,,Tot de jaren zeventig was er eigenlijk niets aan de hand. Er waren eetregels en er bestonden geen tussendoortjes. Daarna kwamen we meer en meer in een omgeving terecht die vetzucht in de hand werkt: we noemen dat een ’toxic food ennvironment’. Net zoals ons milieu vervuild is door uitlaatgassen en chemicaliën, is ons eetmilieu vervuild door fastfoodketens, grotere porties, marketing en eetmogelijkheden op elke hoek van de straat. Dus al zou je willen minderen met eten, het wordt je bijna door de strot geduwd om te blijven eten.”

Dat maakt verstandig eten moeilijker?

,,Het is makkelijker om niet aan eten te denken als het niet in al zijn verleidelijkheid voor je neus ligt. In Amerika heeft onderzoek aangetoond dat er een rechtstreeks verband is tussen de afstand die iemand van een fastfoodketen vandaan woont en zijn BMI (Body Mass Index). Nu woont in Amerika bijna iedereen dichtbij een fastfoodrestaurant, dus tel uit je winst. Op wereldschaal zie je dat de obesitas-epidemie zich als een olievlek uitbreidt. Dat staat rechtstreeks in verband met de groei van de fastfoodmarkt.”

Dat is verontrustend.

,,We hebben twee opties. Of we veranderen de omgeving door bijvoorbeeld een ban uit te spreken over fastfood. Net als tabaksproducenten die voor de rechter werden gesleept , zijn er ook al zaken aangespannen tegen voedselfabrikanten. Coca Cola is voor de rechter geweest, er is een zaak geweest tegen MacDonalds. Maar anders dan de tabaksindustrie zegt MacDonalds precies hoeveel vet en calorieën er in hun hamburgers zitten, dus zij zijn niet aansprakelijk te stellen voor bedrog. Maar regulatie zal op termijn noodzakelijk zijn: geen frisdrankautomaten meer op scholen, geen snackbars bij schoolgebouwen. Maar dat blijft dweilen met de kraan open. Zelfregulatie is moeilijk voor bedrijven.”

,,Een andere oplossing is dat we weer terugkeren naar de jaren vijftig. Mensen moeten weer opgevoed worden en leren nee te zeggen tegen verleidingen. Zelfdiscipline trainen. Dat zal ook bijzonder lastig zijn, want we zijn nu eenmaal vrijer geworden in ons denken en in de omgang, dus zelfdiscipline is geen normaal gedrag meer. Wij willen nu mensen leren slim om te gaan met verleidingen.”

Maar iedereen slim maken, dat klinkt ook als een utopie.

,,We kunnen een psychologisch experiment doen waarin we mensen leren om chocola te zien als een vieze hap, maar dat lukt inderdaad niet op de schaal van de hele Nederlandse bevolking.”

,,Inmiddels is het Voedinsgcentrum wel zijn koers aan het verleggen. {mospagebreak}Vroeger hamerde men er alleen maar op dat bepaalde dingen gevaarlijk en ongezond waren, maar dat weet iedereen nu wel. Het is ook niet effectief meer. Nu gaan we naar plan B: we willen juist ook het plezier in eten benadrukken. Dat gaat misschien tegen de intuïtie in, maar als mensen meer plezier hebben in het eten, dan eten ze ook minder.”

Dat is opmerkelijk.

,,Er is een heel interessant onderzoek gedaan, waarin MacDonalds in Amerika vergeleken wordt met MacDonalds in Frankrijk. Wat blijkt? Fransen zitten er langer aan tafel, eten minder en hebben meer plezier in het eten. Amerikanen zitten er veel korter, maar eten in die korte tijd veel meer, terwijl ze er aanzienlijk minder plezier in hebben. De verklaring is, dat in een voedselcultuur waarin eten als een soort straf wordt gezien, maar de verleiding wel op iedere straathoek ligt, mensen veel eerder voor de verleiding vallen maar wel snel en bijna stiekem gaan eten, en dus gaan proppen. De Franse cultuur is en cultuur waarin eten hoog gewaardeerd wordt, het is een echte slowfoodcultuur. Mensen durven meer de tijd te nemen voor de maaltijd en dat verkleint de behoefte om te proppen.”

Maar Nederland is ook niet echt een land van culinaire liefhebbers. De sufgekookte groenten van onze (groot)ouders dragen ook niet bij aan het eetplezier.

,,Zolang het nog veel goedkoper is om ongezonde voedingsmiddelen te kopen, zal dat gedrag ook niet veranderen. Ik gaf mijn zoontje laatst vijf euro mee om patat voor ons te gaan halen (ook wij zondigen wel eens), en hij kwam terug met een enorme zak frites en 4,20 aan wisselgeld. Je kunt dus voor 80 cent heel veel vettigheid kopen, en bijna niets aan gezond en vitaminerijk voedsel.

Maar om daar tegenwicht aan te bieden is het toch veel belangrijker om gezond eten leuk te maken. Daarom zijn er nu ook experimenten met smaaklessen op Nederlandse scholen. Kinderen leren zo weer echt voedsel te waarderen. Ze leren dat melk niet alleen maar uit en fabriek komt.”

Maar hoe zit het dan met de evolutie? Zijn wij niet voorbestemd om veel te eten, omdat we van nature rekening houden met een hongersnood?

,,Dat is een aantrekkelijke visie, maar ik geloof er niet in. De mensen zijn al eeuwen in staat om voorraadschuren te bouwen, dus hongersnood is nooit een groot en dagelijks probleem geweest. De genen hebben alle tijd gehad om zich aan te passen, en dat is kennelijk niet gebeurd. Er zijn andere factoren die meespelen. Er is bijvoorbeeld een verschil in voedingsgewoonte tussen roofdieren en omnivoren. Alle dieren hebben geleerd om ‘bitter’ te mijden. dat is ook vaak een teken van giftigheid, en dat niet lekker vinden is dus handig. Maar mensen eten slakken, knoflook, spaanse pepers, truffels, de meest vieze dingen. Er is heel veel cultureel bepaald en dus een zaak van hogere cognitieve processen.”

Het zit allemaal tussen de oren?

,,Wat er tussen de oren zit is maar een kleine en kwetsbare bovenlaag. We weten dat onze wilskracht maar beperkt houdbaar is, dus kunnen we onze beperkte cognitieve vermogens inzetten om slim om te gaan en intelligente strategieën te kiezen. We kunnen ervoor zorgen dat we verleidingen mijden, bijvoorbeeld. Een mooi voorbeeld is ook de Balansdag die het Voedingscentrum heeft ingevoerd. Natuurlijk kun je niet iedere dag matig eten. Je hebt wel eens een feestje, waarin je meer eet en drinkt dan goed is. Dat hoef je iet te laten, maar je kunt dan wel de volgende dag een beetje minder eten en drinken. Toen dat idee werd geopperd waren er direct twee kampen. Een deel zei: goed dat je mensen meer controle geeft over hun gedrag, terwijl een andere groep zei: nu doe je wat er gebeurde in La Grande Bouffe: de grote schranspartij. Je geeft mensen een vrijbrief om overmatig a te vreten en dan eten ze de volgende dag een crackertje minder. Dat is een heel pessimistische mensvisie: we wachten op een excuus om ons helemaal ongans te kunnen eten. Ik geloof daar niet in.”

Maar waarom worden we dan massaal steeds dikker?

,,Mensen die veel eten vinden dezelfde dingen lekker als mensen die weinig eten. Allen zie je bij dikke mensen een soort verslavingsgedrag optreden. Hoe meer ze eten, hoe meer ze ook weer willen eten. Het is nooit genoeg. Dan raak je verslaafd, en gaat je lichaam ook op de spaarstand. Mijn angst is, dat als we eenmaal een bepaalde kritische grens van aantallen dikke mensen gepasseerd zijn, preventie niet meer helpt. Dan zitten we met een maatschappijbreed verslavingsprobleem, waaraan de industrie van harte mee zal blijven werken. Dat is het gruwelijke experiment waarmee we als samenleving bezig zijn. Dan heb je het over een BMI van 30 tot 40. Dat is niet meer van ‘mooi dik is niet lelijk’, maar dan praat je over mensen die niet meer in een auto passen. In Amerika is al 35 procent van de bevolking die kritische grens gepasseerd.”

De oplossing? Wetgeving?

,,Zelfregulatie van de voedingsindustrie werkt niet. We moeten dus oplossingen zoeken in de regelgeving. Zoals de drankreclame, die ooit is begonnen met ‘geniet, maar drink met mate’.”

De bierkaai is alleen enorm groot.

,,We zitten met een grote uitdaging, zo zeg je dat dan.”

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,