Geluk op het werk – TNO Kwaliteit van Leven








Kans
op geluk in werk getoetst in een rollenspel

Dyane
zoekt werk, maar vindt ze ook geluk?

Gaan werk en geluk samen? Of hebben die
twee niets met elkaar te maken. Is werk een 'noodzakelijk kwaad'
waarmee je geld verdient om dingen te doen waarvan je gelukkig wordt,
of kun je daadwerkelijk gelukkig worden van het werk dat je doet?
Moet je daarvoor veel zekerheid in je werk hebben, of is een beetje
avontuur juist essentieel? TNO Kwaliteit van leven besloot deze
vragen te onderwerpen aan een praktijktoets. Een jonge vrouw zoekt
een nieuwe baan, die haar misschien meer geld op zal leveren, maar
waarmee ze vooral hoopt gelukkiger te worden dan ze nu is. Of speelt
er meer?

Door Wijbrand Schaap, journalist, m.m.v. Sonja Nossent en Monique van
Blijswijk, gespreksleiders  (beiden werkzaam als
senior adviseur bij TNO Kwaliteit van Leven)

Voetnoot 2: In deze praktijktoets wordt
de rol van Dyane gespeeld door Joyce van der Wolk, adviseur bij TNO
Kwaliteit van leven.

De
deelnemers

Lex van Sonderen is
directeur/eigenaar van Proteon, een klein IT-bedrijf, dat websites
ontwerpt, met 10 werknemers in Nederland en een stuk of twintig in
het buitenland. In de praktijktoets speelt hij de rol van Lex,
directeur/eigenaar van IT4Care, een dynamisch IT-bedrijf.

,,Ik ben er trots op dat ik mensen kan
aannemen zonder ze met geld over de streep te trekken. Wij draaien op
enthousiasme."

Heerke Witteveen is hoofd
arbeids- en overlegzaken bij Fortis Bank. In de toets is hij Meneer
Witteveen, hoofd P&O bij ASV-bank, een middelgrote bank die zich
toelegt op groene en maatschappelijk verantwoorde producten.

,,Ik denk dat geluk meer iets is van
momenten.”

Gerard van Linden is
CAO-coördinator bij de CNV-Dienstenbond. Hij werkt in die
functie mee aan de CNV-campagne Plezier in Werk.

,,Ik heb het liever over plezier. Geluk
klinkt zo euforisch.”

Loek Bosman is Senior Consultant
bij Hay Group bv.

,,Geluk heeft alles te maken met
keuzevrijheid, maar ook met de rust om die keuzes te kunnen maken”

Solliciteren
naar geluk

Vier jaar zit Dyane nu alweer bij het
detacheringsbedrijf waar ze direct na haar hbo-studie 'Software
engineering' is begonnen. Ze is betrokken en ze noemt zichzelf
idealiste. Haar idealistische 'ei' wil ze ook in haar werk kwijt
kunnen. Hoezeer het bedrijf waar ze nu werkt haar ook bevalt, Dyane
wil toch iets meer: ,,Ik merk dat ik liever met een groep vaste
collega's zou werken. En al dat reizen bevalt me ook steeds minder.”

Haar grote liefde is Finn, een jonge
Noor, met wie ze in Utrecht samenwoont. Eens in de twee weken doet ze
aan 'Nordic walking' met verstandelijk gehandicapten. Ze vertelt hoe
gelukkig ze wordt van de blije gezichten van de deelnemers. Maar er
speelt meer. Dyane is 29: ,,Ik wil graag kinderen krijgen. Niet nu
gelijk, maar het zal eer de komende jaren toch van moeten komen.”

Voldoende reden, vindt Dyane, om op
zoek te gaan naar een nieuwe baan. ,,Ik hoor het om me heen ook: na
vier jaar wordt het tijd om te verkassen, maar ik merk het ook aan
mezelf. Ik begin over heel andere dingen na te denken. Ik wil mijn
geluk in eigen hand nemen.”

Daarom gaat ze solliciteren bij twee
bedrijven: het kleine en dynamische IT4Care en de idealistische bank
ASV-Bank

Solliciteren
bij IT4Care

Lex, oprichter en directeur van
IT4Care, is altijd wel op zoek naar nieuwe talenten voor zijn
dynamische bedrijf, dat software bouwt voor ziekenhuizen en
zorginstellingen. Iemand met Dyane's capaciteiten zou hij goed kunnen
gebruiken. In het gesprek werkt het enthousiasme van Lex
aanstekelijk, maar hij stelt ook eisen: ,,Als jij je eigen werk
'aardig' vindt dan doe je jezelf te kort. Wat vind je léuk aan
je werk, wat vind je léuk aan ons. Dat is de kern.”

IT4Care is een gepassioneerd bedrijf.
Lex eist die passie ook van zijn werknemers. ,,We hebben drie gouden
regels: één: De klant moet blij zijn; twee: de klant
moet blij zijn, en drie: de klant moet blij blijven. We zijn dus heel
flexibel. Als het mooi weer is gaan we wel eens om drie uur naar
buiten, maar als er een project af moet, gaan we 's nachts en in het
weekend door.”

,,Kinderopvang?” Het lijkt alsof Lex
even een vies gezicht trekt, maar met dezelfde joyeuze
overtuigingskracht zegt hij: ,,Ik ga je niet van huis naar kantoor
dragen. We zijn de overheid niet. Ik ken genoeg vrouwen van 29 in dit
vak die dat heel goed zelf kunnen regelen.”

Lex mag dan hard klinken, maar toch
ziet Dyane wel wat in de uitdaging van zo'n klein bedrijf. Ze vraagt
zich wel af of ze met de Spartaanse arbeidsvoorwaarden gelukkig zou
kunnen worden. Voor Lex bestaat daar geen twijfel over: ,,Eigen
ideeën zijn welkom, hoor. Als jij een cursus Zen wil doen, dan
mag dat. Sterker nog, dan doe ik met je mee.” Hij wil eigenlijk
direct tot zaken komen. ,,We werken als vrienden op een expeditie.
Het is buffelen en afzien, en je kaffert elkaar soms uit, maar je
kunt wel op elkaar vertrouwen.” Met tegenzin gaat hij ermee
akkoord dat Dyane eerst nog met een ander bedrijf, de ASV-bank, gaat
praten.

Dyane, onder de indruk van het
enthousiasme van IT4Care, stelt de helderheid van het bedrijf op
prijs: ,,Het zijn cowboys, maar daar bestaat ook geen misverstand
over. Het zijn jonge honden, en zo'n cultuur trekt me wel heel erg.
Alles kán hier. Ik moet er wel voor kiezen, want ik zal die
cultuur ook niet kunnen veranderen. Lex vind dat ik tot de besten
behoor. Dat vleit me. Ik kan ook zeggen: ik ga hier vier jaar voor en
dan stel ik die kinderwens wel uit. Op mijn 33ste moet het ook nog
kunnen, toch?”

Solliciteren
bij ASV-Bank

Meneer Witteveen van de ASV-bank
vertelt tijdens het solicitatiegesprek met Dyane dat ASV-Bank erg aan
het welzijn van zijn medewerkers hecht: ,,We willen onze medewerkers
ook alle kansen bieden om zich te ontwikkelen. Als je iets wilt, dan
kan dat.”

De baan bij de ASV-bank, landelijk
helpdeskmedewerker voor het hoofdkantoor en de twaalf regionale
vestigingen, is een stuk minder interessant dan het werk dat ze nu
doet, maar het kantoor is bij Dyane om de hoek en het salaris is veel
beter dan wat ze nu heeft. Maar er is meer. ,,De balans werk-privé
is voor ons erg belangrijk. Kinderopvang is goed geregeld, er is een
eigen bedrijfsshop voor medewerkers die geen tijd hebben om
boodschappen te doen.”

Meneer Witteveen lijkt ook echt in
Dyane als mens geïnteresseerd. Hij vraagt haar, waar ze over
vijf jaar wil zijn, en raakt niet van zijn a propos als zij antwoordt
dat ze dan het liefst met haar twee kindertjes in de speeltuin zit.
,,Daar kunnen wij mogelijkheden voor bieden, om bijvoorbeeld korter
te gaan werken.” Het zou zelfs eventuele opleidings- en
groeitrajecten niet in de weg staan. Als Dyane over twee jaar
teamleider wil zijn, als eerste stap in een managementcarrière,
dan is dat goed mogelijk.

Meneer Witteveen heeft geen problemen
met een bedenktijd voor Dyane, maar die heeft haar besluit eigenlijk
al genomen.

Reflectie
op de sollicitaties

Op een schaal van 0-10 punten geeft
Dyane niet meer dan zes en een half voor haar kansen op geluk bij
IT4Care: ,,Ik zie er tegenop om er weer voor te moeten gaan. Het komt
op een verkeerd moment. De inhoud lijkt me echt prachtig, maar dat ik
continu voor mezelf moet opkomen, zelf mijn grenzen moet bewaken,
daar heb ik geen zin in.”

Veel positiever is ze over de ASV-bank.
Ook al is de functie van Helpdeskmedewerker onder haar niveau, de
groeikansen en de zekerheid vindt Dyane veel belangrijker. Ze geeft
een acht en een half voor haar gelukskansen bij het bedrijf van
Meneer Witteveen: ,,Ik krijg rust, het is vlakbij en ik kan heel snel
teamleider worden. Bovendien: ik zie dit als een time-out. Misschien
wil ik wel uit de IT en door in het management. En bovendien doen ze
niet moeilijk over mijn kinderwens.”

Bij IT4Care was Lex er eigenlijk ook al
uit. Met iemand als Dyane, hoe goed ze ook gekwalificeerd is voor de
baan, is het slecht werken bij het bedrijf: ,,Als er geen klik is,
dan gaat het niet. Als ze nog met anderen wil praten, als er nog een
paar dagen nagedacht moet worden, dan hoeft ze niet meer te komen. In
mijn bedrijf praat ik niet over een schaal van 0 tot 10. Er is
slechts de keuze voor 0 of 10. Dit is dus een 0.”

Bij de ASV-Bank is Meneer Witteveen
ervan overtuigd dat Dyane een goede kracht voor de bank zal zijn.
,,Ze zoekt een mooie balans tussen werk- en privéleven, en ik
verwacht veel van haar ambitie om het management in te gaan. Wij
kunnen wel mensen gebruiken die niet hun hele leven aan hetzelfde
vakgebied vast willen houden.” Dat ze overgekwalificeerd is voor de
functie vindt hij geen bezwaar: ,,Als ze dat zelf wil, is dat voor
ons geen probleem. Bovendien wil ze doorgroeien.”

De
beoordeling

Alle deelnemers aan het rollenspel
kunnen na afloop de keuze van Dyane begrijpen. Lex van Sonderen van
Proteon vraagt zich wel af of het voor Dyane niet 'megasaai' wordt:
,,Hoe gaat ze dit volhouden?” Toch begrijpt hij ook waarom Dyane
haar beslissing ziet als de beste waarborg voor haar geluk, nu en in
de toekomst. Loek Bosman van Hay Consultants zag de bui in het
gesprek bij IT4Care al hangen: ,,Ik denk niet dat het goede doel van
IT4Care iets zal uitmaken voor Dyane's werkplezier. Een IT-project is
een IT-project en als het af moet moet het af. Dan merk je helemaal
niets meer van dat mooie doel. Je ziet geen artsen of verpleegsters,
alleen IT-ers.” Nu zie je die als helpdeskmedewerker bij ASV-bank
ook niet, zo weet Heerke Witteveen van Fortis Bank te melden, maar
daar tellen de groeikansen weer zwaarder.

Gerard van Linden van de CNV
Dienstenbond was wel te spreken over de complimenten die Lex voor
Dyane over had, maar verder vond hij het 'een
wild-west-sollicitatie': ,,En de toekomst van dit soort bedrijven is
natuurlijk uiterst onzeker. Ze hebben geen idee over personeelsbeleid
en plannen nooit verder dan een jaar vooruit.” Lex van Sonderen,
die erkent dat er tussen hemzelf en zijn rol in de praktijktoets
weinig verschil is, geeft ook dat toe: ,,Voor mij telt het
enthousiasme en de lol van dit bedrijf in deze fase. Als dit te groot
groeit, worden we waarschijnlijk opgekocht en ga ik weer op zoek naar
iets nieuws. Dan komt er hier een rustiger directeur op de tent
passen.”

Het feit dat een bedrijf als IT4Care
met al zijn werknemers eigen arbeidsvoorwaarden afspreekt zien
sommigen wel als bezwaar. Men vreest wrijving, als collega's erachter
komen dat de een meer heeft dan de ander. Volgens Lex van Sonderen
bestaat dat risico inderdaad, maar hij stelt ook: ,,Die
arbeidsvoorwaarden die bij elke werknemer verschillen, dat is de
onderste laag. De bovenste laag van de arbeidsvoorwaarden is het
bedrijf en het enthousiasme voor het bedrijf. De rest is secundair.
Als het met die bovenste laag niet goed gaat, gaat het daaronder ook
niet meer.”

Verschillen
in arbeidsvoorwaarden zijn tot op zekere hoogte ook juist wenselijk,
zo stelt Heerke Witteveen: ,,Ook bij Fortis zorgen wij voor een
aanbod op maat. Werknemers zijn vrij om daaruit hun eigen keuze te
maken.” ,,Maar motivatie bereik je het beste met gelukkige
werknemers die plezier hebben in hun werk”, oppert Gerard van
Linden. Loek Bosman valt hem bij: ,,Het is dus verschrikkelijk
belangrijk om duidelijk te zijn. What you see is what you get.”

Lex van Sonderen kent een geval uit
zijn eigen praktijk: ,,Ik heb eens een sollicitatiegesprek gehad met
een vrouw die een baan bij ons wilde. Ik vroeg haar op zeker moment:
wat vind je nou het allerleukste, what makes you tick? Toen zei ze:
naar mijn zoontje kijken. Toen was het voor mij duidelijk. We hebben
het nog wat over het weer gehad, over kinderen, en we hebben daarna
van elkaar afscheid genomen.”

,,Het is opvallend dat Dyane lijkt te
kiezen voor geluk”, mijmert Loek Bosman. ,,Maar dat is een keuze
die heel weloverwogen, heel rationeel genomen lijkt. Ik vraag me af
of geluk mogelijk is zonder de passie die er bij een man als Lex
lijkt te leven.” Volgens Lex kiest Dyane niet voor geluk óp
het werk, maar voor geluk mét het werk: ,,Die twee staan niet
in tegenstelling tot elkaar, maar het is een totaalpakket. Heb je van
het één te weinig, neem je meer in het andere.”

Vastigheid

Volgens Gerard van Linden is de casus
een bewijs van zijn stelling dat een een duidelijk pakket
arbeidsvoorwaarden, dat met de vakbonden is afgesproken, zoals bij de
ASV-bank, en natuurlijk ook een vast contract met zekerheid op lange
termijn een essentiële bijdrage is aan het geluk. Loek Bosman is
het daar niet mee eens: ,,Het is met vastigheid net als met drugs:
hoe meer je ervan krijgt, hoe meer je ervan nodig hebt. Zekerheid
maakt mensen afhankelijk en bang om hun zekerheid kwijt te raken. En
zeker bij de grotere banken zitten mensen vaak met gouden ketenen aan
het bedrijf vast. Denk maar eens aan de korting op de hypotheek die
ze vaak hebben.”

Volgens Lex van Sonderen zit geluk veel
meer in de trots over wat je samen bereikt. ,,Geluk regel je niet met
procedures.”

Het brengt Gerard van Linden tot de
conclusie dat mensen ook zelf verantwoordelijkheid moeten nemen voor
hun geluk. ,,Bij de vakbond hebben we ook een loopbaan-adviesbureau.
Dat hebben we ingesteld om ervoor te zorgen dat niet ieder
arbeidsconflict eindigt met een gang naar de rechter. Als mensen hun
werk niet leuk vinden en daar is niets aan te veranderen op die
werkplek zelf, dan kunnen ze naar een andere baan zoeken.”

En daarmee, zo stelt Loek Bosman, is
het belangrijkste kenmerk van geluk gegeven: ,,Mensen moeten hun
ambities kunnen waarmaken. Als je iemand binnenkrijgt met een
bescheiden, realistische ambitie is dat prachtig voor je bedrijf. Zo
iemand zal snel gelukkig zijn.”

Dat is al een uitzondering, volgens
Heerke Witteveen: ,,Kijk maar naar Idols. Velen vinden echt van
zichzelf dat ze goed kunnen zingen. Er zijn ook heel veel werknemers
die zichzelf veel te hoog inschatten.”

Euforie

Maar heeft streven naar geluk op het
werk dan überhaupt zin? Gerard van Linden vindt dat een te hoog
streven. ,,Ik heb ook niets met de term 'geluk'. Daarbij denk ik aan
iets euforisch.” Hij houdt het liever op 'Plezier in werk', het
motto van zijn eigen vakbond. Lex van Sonderen is het daar niet mee
eens: ,,Je bent een kwart van je leven met werk bezig. En in je leven
ben je toch op zoek naar geluk. Het zou dan knap stom zijn wanneer je
in dat kwart van je leven niet ook naar geluk zoekt.”

Heerke Witteveen vindt geluk echter ook
een wat groot begrip: ,,Geluk op het werk is geen onzin, maar je moet
niet verwachten dat je op ieder moment van de dag gelukkig zult zijn.
Er zijn momenten van geluk.” Of soorten van geluk, zoals Loek
Bosman stelt: ,,Je hebt het geluk van de momenten: het concrete geluk
wanneer een opdracht goed is afgerond, of een klus lekker loopt. En
je hebt het langlopende geluk, dat ondanks tegenslagen en nare
gebeurtenissen altijd een ondertoon vormt. Het gevoel dat je bij een
goed team zit, dat je in een bedrijf met leuke dingen bezig bent.”

Geld
of werk?

Onderzoek heeft aangetoond dat mensen
vooral gelukkig zijn naarmate ze beter af zijn dan hun directe
naasten. Een werknemer die promotie maakt en in een duurder huis gaat
wonen, komt er zo al snel achter dat dat huis ook in een duurdere
buurt staat, waar hij opeens weer een van de velen is. Dat kun je
doortrekken naar alle lagen van de samenleving: ook Aerdenhout telt
daardoor veel ongelukkige bewoners. Loek Bosman vindt dat een
riskante situatie: ,,Wanneer je zo afhankelijk bent van de waardering
van je omgeving, ben je gelukkig als het lukt, maar ook tien keer zo
ongelukkig als het niet lukt om die waardering te krijgen.”

Bij Fortis Bank probeert Heerke
Witteveen ervoor te zorgen dat dat soort ambities binnen de perken
blijven: ,,Als je altijd boven je macht moet grijpen is dat vragen om
ellende. Maar daarom doen wij als bedrijf er ook zoveel aan, om te
zorgen datcapaciteiten en ambities met elkaar matchen.”

Is geld belangrijk? Het lijkt er soms
wel op dat werknemers een rotbaan accepteren omdat ze er v veel geld
voor krijgen. ,,Ik geloof niet dat het werknemers uitsluitend om het
geld gaat”, stelt Gerard van Linden. ,,Als dat zo zou zijn dan
zouden bij reorganisaties veel meer mensen in het sociaal plan voor
de geld-optie kiezen. Nu zie je juist dat ze het veel belangrijker
vinden om te blijven werken, maar dan in een andere functie, al is
die lager dan wat ze nu hebben. Geen werk hebben is nog altijd erger
dan geen geld hebben, lijkt het. En het is daarbij belangrijk voor
mensen dat ergens bij horen. Een bedrijf of team met een duidelijke
missie of uitdaging.”

Knokken

Samen knokken blijkt ook geweldig te
werken voor het geluksgevoel. Mensen wiens baan op de tocht staat,
maar die nog een kans krijgen om aan te tonen wat ze waard zijn,
worden daar heel gelukkig van., gelukkiger dan je zou verwachten, zo
blijkt uit diverse ervaringen. Loek Bosman stelt dat enige
onzekerheid dus zeker belangrijk is bij het ervaren van geluk.

Spanning helpt dus. En barre
omstandigheden. Lex van Sonderen heeft aan den lijve ondervonden hoe
dodelijk comfort kan werken: ,,Ik zat bij een beginnend IT-bedrijf
in een oud fabrieksgebouw. Het was echt een sweatshop, maar
iedereen genoot. Er werd keihard gewerkt. Toen kwam er geld, kregen
ze een nieuw gebouw met een fatsoenlijke airco. Binnen een paar
maanden was al het oude elan uit het bedrijf verdwenen. Mijn moraal
is dus: mensen lijken hun enthousiasme te verliezen als ze meer luxe
krijgen.”

Kansen
krijgen, kansen geven

Wanneer de deelnemers aan het gesprek
tot een conclusie proberen te komen lijken er toch nog veel paradoxen
te bestaan. Zekerheid is bijvoorbeeld belangrijk, maar onzekerheid
ook. Overduidelijk komt uit het gesprek naar voren dat geluk dan
misschien wel niet uitsluitend 'een keuze' is, maar dat je er zelf
wel veel aan kunt doen. Werknemers die zelf initiatieven ontplooien
zijn gelukkiger in hun werk en privéleven. Werkgevers die hun
werknemers de kansen, maar ook de vrijheid bieden om hun eigen keuzes
te maken, zijn ook gelukkiger, want hun werknemers zijn
gemotiveerder. Binnen al deze nadruk op zelfontplooiing en
keuzevrijheid mag volgens iedereen één geluid echter
niet ontbreken: kansen grijpen is belangrijk, maar dan moeten er ook
kansen geboden worden. Geluk is ook elkaar helpen, om er maar eens
een tegelspreuk bij te halen. Een wereldspits kan alleen een
wereldgoal inkoppen als er iemand anders hem een wereldvoorzet geeft.
Een werkgever kan kansen bieden, het management biedt kansen,
collega's bieden kansen. Aan ons is het vervolgens om de kansen te
grijpen. En er iets moois mee te doen. En daar heb je soms een beetje
geluk bij nodig.

Werken
aan geluk

Do's
voor bedrijjven

1: Zorg voor eigen verantwoordelijkheid
en regelmogelijkheden in alle geledingen van het bedrijf;

2: Maak de missie en de resultaten van
het bedrijf in alle lagen voelbaar;

3: Schep veiligheid, openheid en
eerlijkheid;

4: Wees voldoende flexibel: een bedrijf
heeft evenveel types werkende als er werknemers zijn: hun wensen
verschillen, hun leeeftijden verschillen en daarbinnen v erschillen
ze ook nog eens in opvattingen;

5: Zorg voor duidelijkheid. Ook over
die zaken die niet zeker zijn;

6: Zorg dat je op de hoogte blijft van
de capaciteiten en verlangens van je personeel, door bijvoorbeeld
POP's en functioneringsgesprekken.

Don'ts
voor bedrijven

1: De zorgplicht van de werkgever
overdrijven;

2: Alleen goed nieuws brengen;

3: Teveel regelen;

4: Mensen uitputten;

5: Weglopen voor problemen;

6: Teveel keuzemogelijkheden bieden.

Do's
voor werknemers

1: Ken uzelve, wees je bewust van je
mogelijkheden;

2: Kies voor geluk, en weet dat je
slechts de regisseur bent van je eigen geluk;

3: Onderneem actie, wacht niet af en
durf risico's te nemen;

4: Stel realistische ambities voor
jezelf;

5: Zorg dat jhe werkt voor een bedrijf
dat bij je past en waar je trots op kunt zijn.

Don't's
voor werknemers

1: Vast willen houden aan zekerheden;

2: Jezelf afhankelijk maken van het
oordeel van anderen;

3: Je slachtoffer voelen.

4: Maar één kunstje
kunnen.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,