Paradise regained


Paradise Regained toont vernieuwend theater uit het nieuwe Europa

Nieuw licht op oude avant-garde

 

Sommige stukken liggen zelfs bij de meest verstokte theaterrevolutionair alweer jaren diep in een kast te verstoffen. In het voormalige Oostblok zijn ze echter nog volop actueel. Komende maand kunnen liefhebbers hun hart ophalen.

 


Het leest als het repertoireoverzicht van jong en aanstormend talent, het programma van Paradise Regained, en eigenlijk is het dat ook. De dertien voorstellingen uit het nieuwe Europa, die vanaf donderdag in Utrecht en andere steden te zien zijn, zijn alle gekozen uit theaters en toneelgezelschappen die tot de avant-garde van hun thuisland behoren. Een avant-garde die opkwam nadat de eerste stofwolken van de val van het Ijzeren Gordijn zijn neergedaald. Het is dus een relatief jonge avant-garde, die nu aantreedt. Daarom zijn de gekozen stukken eigenlijk ook een beetje voorspelbaar voor kenners van de avant-garde. Marat/Sade, Danton's Dood, De meeuw: wanneer je als theatermaker iets wilt vertellen over je vak en de wereld waarin je staat, kom je niet om deze stukken heen.

Maakt een dergelijke voorspelbare stukkeuze het programma dan ook oninteressant? Zeker niet. Al is het alleen maar omdat de gezelschappen uit een cultuur komen die niet zo verschrikkelijk ver van de onze verwijderd is, maar waar we in de afgelopen eeuw dankzij de koude oorlog nauwelijks kennis van hebben kunnen nemen. Daarom alleen al moeten we allemaal gaan kijken, zelfs die mensen die in Tsjechië een goedkoop vakantiehuisje hebben gekocht of die aan de Litouwse Oostzeekust een onontgonnen toeristenparadijs hebben gevonden. Uit dat land, dat zich in 1990 losmaakte van de Sovjet Unie, komt het gezelschap met eigenlijk de meest degelijke stukken. Regisseur Oskaras Korsunovas brengt een opgefriste versie van de klassieke tragedie Oidipous Rex van Sophocles en tegelijkertijd is van zijn hand ook een bewerking te zien van Shakespeare's Romeo en Julia.

{mospagebreak}In Oidipous toont Korsunovas zich, blijkens de programmatekst, van zijn meest Litouwse kant. In deze drie uur durende bewerking ligt de nadruk sterk op de rituele kanten van de klassieke tragedie, en speelt het traditionele Griekse koor een hoofdrol. Daarmee toont Korsunovas aan beïnvloed te zijn door Eimuntas Nekrosius, de Litouwse avant-gardist die inmiddels wereldberoemd is. Het vernieuwende Litouwse theater staat daardoor dichtbij de theorieën van theatervernieuwers als de Pool Grotowski en de Engelsman Peter Brook, die in de jaren zestig van de vorige eeuw hun revolutionaire ideeën formuleerden.

Uit de jaren zestig stamt ook het stuk met de onnavolgbare titel 'De vervolging van en moord op Jean Paul Marat, op het toneel gebracht door het theatergezelschap van het gesticht van Charenton onder leiding van meneer De Sade' van Peter Weiss. Dit stuk uit 1964, doorgaans afgekort als Marat/Sade, is zo'n beetje het alomvattende symbool voor de theatervernieuwing in de 'vrije wereld' na de Tweede Wereldoorlog. In de setting van een gekkenhuis spelen patiënten de Franse Revolutie na, en opnieuw blijken de idealen van die revolutie (Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap) voor bloedvergieten te zorgen.

En, kunnen wij in het vooruitstrevende westen dus inderdaad denken dat wij het allang gezien hebben, meegemaakt hebben en er ook nog eens het T-shirt van in de kast hebben hangen, in een land als Bulgarije, waar dit stuk door Theater Triumviratus LTD wordt gespeeld, is de nieuwe revolutie nog maar pas begonnen. Volop reden dus, om een veertig jaar oud avantgardestuk uit de kast te halen.

{mospagebreak}Een ander typisch revolutiestuk is Dantons Dood van Georg Büchner. De Macedonische regisseur Alexander Popovski brengt dit stuk nu met Italiaanse acteurs. Büchners jeugdwerk over de strijd tussen de idealist Danton en de bureaucraat Robespierre blijkt bruikbaar voor ieder postrevolutionair tijdperk, en is dus zeker actueel voor Macedonië. Uit het noorden van voormalig Joegoslavië komen overigens twee groepen die met een andere revolutionair te maken hebben: Dostojevski, en dan vooral diens meesterwerk Schuld en Boete. Het Kroatische gezelschap Kroatisch Drama uit Rijeka brengt er een bewerking van, onder leiding van een Sloveense regisseur. Uit Slovenië zelf, dat – anders dan Kroatië – inmiddels aan de goede kant van de Europese grens ligt, komt een dansvoorstelling, getiteld Wrestling Dostojevski.

Moeten we nu, met al die revolutionaire, politiek geladen stukken van al die nieuwe democratieën ten oosten van ons, blasé worden? Dat valt te betwijfelen. Goed gemaakt avant-garde theater, met politieke ladingen die we hier niet meer voor mogelijk zouden achten, kan nog wel degelijk overtuigen. Dichter bij huis, in Berlijn, huist bijvoorbeeld de Volksbühne am Rosa Luxemburgplatz. Dit theater met een geschiedenis die teruggaat tot de tijd van Bertolt Brecht, wordt sinds enkele jaren geleid door de uit de voormalige DDR afkomstige regisseur Frank Castorf. Een echte Ossi, maar wel eentje die met zijn maatschappelijke betrokkenheid theater maakt dat ook voor een verwend Nederlands publiek zeggingskracht houdt. Sterker nog, dankzij dat frisse engagement kan het onze eigen wat ingedutte theatermakers nieuw elan geven. Alleen daarom is de titel van het festival, Paradise Regained, zo goed gekozen: juist voor ons is er een nieuw terrein ontgonnen, waarin van alles opnieuw te ontdekken valt, tussen dingen die we allang dachten te hebben

[ufvoetnoot]Paradise Regained, van 4 t/m 22 november 2004 in Stadsschouwburg en Snijzaal Utrecht. Inlichtingen: www.paradiseregained.nl.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,