Visieleverancier
in een regenwoud van kunsten
Han
Bakker: ,,Kunst is vanzelfsprekend internationaal”
INTRO:
Han Bakker is intendant van het culturele programma rond het
Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie. Onder de titel
'Thinking Forward' wil deze culturele duizendpoot de deuren naar de
toekomst wijd open zetten. Dat betekent dat er het komend half jaar
een programma geboden wordt voor fijnproevers, en een grote
investering wordt gedaan in de toekomst van de Europese cultuur.
Voor
Han Bakker, intendant van Thinking Forward, is juist nu het werken
aan een cultureel programma voor de vernieuwde Europese Unie een
bijzonder spannende en interessante opgave: ,,Alle landen die ooit
tot het Oostblok behoorden zijn druk bezig om hun eigen identiteit te
hervinden. Dat is een goed en noodzakelijk principe, al gaat het me
soms ook te ver. Ik sta er bijvoorbeeld niet bij te juichen dat
Estland het primaat van de Estse taal en cultuur boven aan de
grondwet heeft gezet. Daarmee ontkent men dus het bestaan van
minderheden in dat land, die daarmee cultureel vrijwel rechteloos
worden gemaakt.”
Toch
is het overheersende gevoel positief. Bakker: ,,De angst voor het
verlies van eigen identiteit zal binnen een of twee generaties wel
slijten. Ze moeten leren vertrouwen op hun eigen kracht. Neem een
land als Slovenië. Er wonen slechts een paar miljoen mensen in
een klein gebiedje bij elkaar, maar er is daar een geweldig cultureel
potentieel. Dat komt nu beschikbaar voor heel Europa. Daar kan
iedereen alleen maar beter van worden.”
Bakkers
optimisme steekt schril af tegen de gereserveerde houding die vooral
de Nederlandse politiek inneemt tegenover de nieuw toegetreden
lidstaten: ,,Er wordt geklaagd over het feit dat Nederland een
'netto-betaler' is, wat wil zeggen dat we meer geld aan Europa
uitgeven dan we ervoor terugkrijgen. Waar hébben we het over?!
Vier miljard geven we uit aan Europa, maar wat kopen we daarvoor? We
hebben vrede, we zijn voor het eerst sinds eeuwen veilig voor
onderlinge oorlogen, we kunnen vrij reizen, we hebben vrije handel
met alle landen om ons heen. Dat is toch fantastisch? Onze
kunstopleidingen als het Haags Conservatorium en de Rietveld Academie
hebben nu al meer dan helft aan studenten uit Europa en daarbuiten.
Die opleidingen staan internationaal hoog aangeschreven. Onze
universiteiten realiseren zich dat ze binnenkort op Europees niveau
moeten concurreren met talloze andere instellingen die allemaal even
goed willen zijn, of beter zijn. Daar zal uiteindelijk iedereen van
profiteren: concurrentie op kwaliteit.”
'Europa,
Best Belangrijk'? ,,Het ergste wat mij eraan stoort is het enorme
gebrek aan ambitie wat erin besloten ligt”, volgens Bakker. ,,Zo
verkoop je Europa natuurlijk niet.”
Visieleverancier
Han
Bakker kent Oost Europa goed. Al in de jaren zeventig bracht hij
lange tijd door in Tsjecho-Slowakije. Hij studeerde er geografie. Na
die studie richtte hij zich volledig op de kunst. Hij was zakelijk
leider bij een operagezelschap, en toerde begin jaren tachtig met
Poolse theatergezelschappen door heel Europa. Hij was directeur van
een cultureel centrum en daarna manager van het Ricciotti-ensemble.
Als lid van de directie van Dogtroep samen met Threes Schreurs,
zorgde hij voor een internationale doorbraak van het spectaculaire
theatergezelschap.
Als
intendant stuurt hij het programma. Belangrijkste steunpilaren zijn
voor hem Henk Scholten, directeur van de Utrechtse Stadsschouwburg,
en Maria Hlavalovja, directeur van het Utrechtse Basis voor Actuele
Kunst (BAK). Zij zijn verantwoordelijk voor respectievelijk de
podiumkunsten en de beeldende kunst in het culturele programma.
Verbindingen
aangaan is het belangrijkste thema van 'Thinking Forward'. Verspreid
over Nederland en de tien nieuwe lidstaten, dus bij elkaar in elf
landen, worden kunstenaars van alle disciplines met elkaar in contact
gebracht. Nederland draagt 1,85 miljoen euro bij, de rest van het
budget van ruim 6,5 miljoen euro komt via de deelnemende landen en
partners tot stand zoals Gaudeamus, Theater Instituut Nederland, Jazz
Connection en de Wereldomroep, maar ook de Europese Culturele
Stichting en de HGIS gelden.
Van
dat geld wordt er vanaf 2 juli tot en met 30 december een programma
geboden dat in het teken staat van investeren in de toekomst. Bakker
relativeert het budget, dat al met al groter is dan het prestigieuze
Holland Festival: ,,Het is ook weer niet zo heel veel als je bedenkt
dat het om elf landen gaat; en een half jaar is wel heel lang. Om
publiek gevoel te geven dat er iets gebeurt, moet je daarom minstens
een keer per maand in de media verschijnen. Minstens een keer in de
maand iets hebben op het programma hebben waardoor het publiek kan
merken dat er iets aan de hand is.”
Spektakels?
Dat
zou niet moeilijk zijn, als je eens in de maand voor spektakel zorgt.
Maar in Thinking Forward zitten geen grote vuurwerkshows, en het het
is geen vlootschouw van Nederlandse culturele vlaggenschepen: ,,Ik
vond dat het schaarse geld dat we hadden ook effectief geïnvesteerd
moest worden. Het is in feite heel economisch gedacht, maar ik meen
dat we het zo moeten besteden dat we er in de toekomst ook nog wat
aan hebben. We hebben tijdens gesprekken met het veld in september en
oktober gemerkt hoe weinig relaties er liggen tussen Nederlandse
kunstinstellingen en kunstenaars in Oost Europa. Het Holland Festival
bijvoorbeeld, had in de jaren tachtig nog wel veel aandacht voor
Polen. Daarnaast gebeurde er niet zoveel, en de weinige contacten van
toen lijken ook weer verwaterd. Daar lag dus een mooie taak: ‘We
zijn gaan kijken of we het Stedelijk Museum Amsterdam met potentieel
interessante partners in contact zouden kunnen brengen in Oost
Europa; of de poptempel Paradiso met interessante producenten en
muzikanten’. We zijn zo eigenlijk huwelijksmakelaar geworden.”
Zo
kan het nu gebeuren dat de jonge en opvallende Nederlandse componist
Merlijn Twaalfhoven nu vanuit één van de grotere podia
in Praag aan een project werkt waarin hij op zoek gaat naar markante
jonge muzikanten en componisten in de nieuwe lidstaten. Hij doet daar
afzonderlijke voorstellingen mee, en uiteindelijk komt dat allemaal
samen in een groots muzikaal spektakel op 30 december in Paradiso.
,,Die avond is maar een deel van het project. Wat het belangrijkste
is dat er nu, in al die landen, wordt gewerkt aan de voorbereiding.
Er wordt research gedaan, er worden nieuwe contacten gelegd,
ervaringen uitgewisseld. Dat is van vitaal belang, dat is waar het
hele Thinking Forward-idee om begonnen is.”
Zo
worden er nu al, overal in de nieuwe lidstaten, masterclasses
gehouden voor jong talent op alle gebieden van populaire muziek. Dat
wordt uiteindelijk op 2 juli gepresenteerd op een groot podium op de
Dam en live uitgezonden door de NPS. ,,Op de openingsavond laten we
het Europa van de minderheden zien, en gaat het vooral om jongeren.
We werken daarvoor samen met de stichting Roots & Routes, die
vorig jaar op de Uitmarkt ook het onmogelijke voor elkaar kreeg door
op de openingsavond opeens veertigduizend jongeren voor het
hoofdpodium te krijgen, waar normaalgesproken Amsterdam Zuid
samendromt bij het concertgebouworkest.”
Fijnproevers
Voor
de rest zullen veel onderdelen zich buiten het zicht van het grote
publiek afspelen. Bakker wil zich nadrukkelijk niet richten op een
publiek dat uitsluitend voor grote gebaren komt: ,,Het is eerder een
programma voor fijnproevers. Er is, naast de openings- en slotavond,
een interessant project: Mind Europe! – Europa van de Geest. Daarin
organiseren we ontmoetingen tussen een keur aan schrijvers en
kunstenaars uit de nieuwe lidstaten en Nederland, waarin we mensen
vragen om korte tafelredes of statements te houden over de rol van de
kunst. Uiteindelijk moet dat ook een weerslag krijgen in de media:
bijzondere visies over de rol van de kunsten in Europa.” We zijn
erover in gesprek met de NRC.
En
uiteindelijk zou het, na 2004, allemaal kunnen leiden tot meer
uitwisseling tussen kunstenaars in Europa. En dan gaat het daarbij,
wat Bakker betreft, niet zozeer om hun nationale achtergrond, om
benadrukking van waarin de landen verschillen: ,,Je moet niet denken
in categorieën van typisch Nederlandse kunst, of typisch
Tsjechische kunst. Dat zijn romantische vraagstukken uit de 19e eeuw.
Kunstenaars richten zich vanzelfsprekend op een internationale markt.
Stel dat je de RAI vol zou hangen met kunst uit alle landen van
Europa, dan zou het je nooit lukken om nationaliteiten van elkaar te
onderscheiden. Bij theater is het natuurlijk anders, omdat je daar
vaker gebonden bent aan taal; in de beeldende kunst kan het wel zijn
dat de bronnen lokaal zijn, maar de uiting ervan moet internationaal
kunnen worden geapprecieerd.”
,,Ik
hoop dat we oog krijgen voor wat er ten oosten van ons aan rijk
kunstleven is. We hebben hier in Nederland een lange traditie van
naar het westen kijken. Huizinga schreef het al in de dertiger jaren:
Nederlands is vooral Atlantisch georiënteerd. Daardoor zijn we
vergeten waar een belangrijk deel van onze geschiedenis ligt. Voor
mij heeft Europa de rijke variëteit van een oerbos, terwijl ik
Amerika eerder vergelijk met een dennenwoud. De VS is gericht op
groei en snel rendement, terwijl Europa een hele lange en soms wat
trage geschiedenis heeft, met daarin een ondenkbare hoeveelheid aan
verborgen schatten.”