Richard III – ZT Hollandia


SUBLIEME RICHARD III VAN ZTHOLLANDIA

(Door Wijbrand Schaap)

Eindhoven (GPD) _ Kan
het slotbeeld van een voorstelling te erg zijn? Het zou kunnen. Het
slotbeeld van Richard III in de versie van ZTHollandia gaat in ieder
geval erg ver. Het is het beeld dat treinreizigers in Madrid,
buspassagiers in Tel Aviv en musicaltoeschouwers in Moskou allemaal
moeten hebben gezien voordat ze, op zijn minst gedeeltelijk, tot
voorpaginanieuws gebombardeerd werden: een man met een explosief
zwembandje om zijn middel.

Het beeld is ontsproten
aan het brein van regisseur Johan Simons, die met deze Richard III
nogmaals aantoont één van de grootste theatergenieën
van Nederland te zijn. Hij weet het in ieder geval ook een stuk beter
te bedenken dan auteur Peter Verhelst, die de tekst voor deze
voorstelling schreef aan de hand van Shakespeare's origineel. Als
slotbeeld schrijft Verhelst hier namelijk een positie voor die gelijk
is aan de Piëta van Michelangelo, het beroemde beeld van Maria
met de gestorven Jezus in haar armen, en dat dan begeleid door het
Stabat Mater van Pergolesi. Deze combinatie is te clichématig
voor woorden. Het alternatieve einde waar Johan Simons voor koos is
'gelukkig' een stuk effectiever, en de boodschap is toch al een
tijdje duidelijk. Richard III is in al zijn doodsdrift een nieuwe
Christus die voor alle zonden ter wereld gaat sterven, om een nieuwe
toekomst mogelijk te maken die wij dan weer – letterlijk –
kunnen verknallen.

Hoezeer de tekst vol
grote woorden van Peter Verhelst ook zou kunnen leiden tot een
bombastische voorstelling vol geweld en mythische verwijzingen, de
relativerende inbreng van regisseur Johan Simons zorgt voor een
perfecte balans. Een balans die zicht biedt op een waarheid die zo
gruwelijk is dat je je ogen er niet van af kunt houden. In de
kunstgeschiedenis wordt dat 'subliem' genoemd.

Het oorspronkelijke
koningsdrama van Shakespeare beschrijft de lotgevallen van Richard
III die een einde maakte aan de Rozenoorlog, een burgeroorlog die het
land lange tijd verdeeld had. De manke generaal wordt koning, maar
niet zonder dat hij daarvoor iedereen die hem in de weg stond heeft
laten vermoorden, tot zuigelingen aan toe. Verhelst schrapt in zijn
bewerking veel van Shakespeare's gevleugelde woorden, zoals
bijvoorbeeld al de beroemde openingszin. Waar de Brit schrijft: 'Now
is the winter of our discontent made glorious summer by this sun of
York', schrijft Verhelst eenvoudig: 'Eindelijk kan de toekomst
beginnen', een instantvertaling waarmee hij direct duidelijk maakt
dat hij het liever over andere zaken heeft.

ZTHollandia stelt de
moeder van Richard centraal. In een monumentale museumzaal zien we
een verzameling verveelde heersers en slachtoffers bij elkaar, alsof
we op een uit de hand gelopen saai yuppenfeestje zitten. Frieda
Pittoors loopt verdwaasd rond als de moeder van Richard, zich nog
steeds verbazend over de geboorte van haar laatste zoon, die al
tandjes had toen hij het levenslicht zag.

Fedja van Huêt
speelt die Richard meesterlijk. Verveeld, gekwetst, maar vooral
lijdzaam zijn eigen vernietigingsdrang en doodsdrift ondergaand. Deze
Richard weet dat het zijn taak is om alle gruwelen aan te stichten
die de mensen om hem heen maar al te graag uitvoeren. Hij haat de
wereld, haat zichzelf, en zorgt er tegelijk voor dat hij het allemaal
niet zelf hoeft aan te zien. Wat er ook vloeit op het met een stukje
plastic afgedekte tapijt, het is tomatensap, eierstruif en een flesje
sinas. Meer niet.

Frank Lammers is
briljant als de kille uitvoerder van alle moorden, rechts achter het
toneel, terwijl Aus Greidanus Jr. als de elastieken graaf Buckingham
ijzersterk de kruiperige hofhouding speelt.

Een drietal muzikanten
zet een soundtrack neer die vanaf het begin tikt als een tijdbom.

Zo slaagt Simons er
perfect in om de spanning van de eerste tot en met de allerlaatste
minuut op een absoluut hoogtepunt te houden, waardoor je twee uur
lang nauwelijks adem durft te halen. En al die tijd kijk je, met de
acteurs, naar dat 'sublieme' schilderij van Rubens, achterop het
toneel: De Kindermoord te Bethlehem (1610). Het is een keiharde
boodschap, die Johan Simons en Peter Verhelst voor ons hebben: we
vinden geweld eigenlijk prachtig, zolang het maar niet te dichtbij
komt. En daarom zal het nooit ophouden.

Richard III door ZT Hollandia, tekst Peter
Verhelst naar Shakespeare, regie Johan Simons. Met o.a. Fedja van
Huêt, Aus Greidanus Jr., Frank Lammers en Frieda Pittoors.
Gezien: première Stadsschouwburg Eindhoven, 23 april.
Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.