Sidi Larbi Cherkaoui over STAP – UN



Theater Stap maakt theater met geestelijk gehandicapten




Theater Stap maakt theater met
geestelijk gehandicapten

Zo erg is dat niet: te zijn wie ik ben.

Morgen opent Jongerenfestival De
Opkomst met een bijzondere voorstelling. Tien geestelijk gehandicapte
acteurs spelen en dansen hun dromen in het stuk 'Ook' van het
Turnhoutse Theater Stap. Twee choreografen van naam werkten met deze
acteurs, die op het toneel evenveel te vertellen hebben als hun
'gezonde' collega's.

Nancy loopt een beetje langzaam.
Wanneer ze op kamp gaat, zetten de begeleiders haar daarom meestal in
een rolstoel, zodat ze niet bij de rest van de groep achterblijft.
Choreografe Nienke Reehorst zag het, en schrok: ,,Ik dacht: één
handicap is toch genoeg? Zet haar niet ook nog eens in een rolstoel.
Toen hebben we een hele renscène gemaakt, met Nancy voorop.
Wat blijkt: ze loopt als een trein.''

Nienke Reehorst maakte samen met
danser/choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui bij Theater Stap uit Turnhout
(België) de voorstelling 'Ook'. Uitgangspunt voor deze
bewegingsvoorstelling waren de persoonlijke dromen van de tien
meewerkende acteurs. Bijzonder aan Theater Stap is, dat alle acteurs
geestelijk gehandicapt zijn: veelal Down-patiënten
('Mongooltjes') maar ook andere mentale handicaps vormen het tableau
van het gezelschap, dat al bijna twintig jaar bestaat. Morgen opent
de voorstelling de 15e editie van Jongerenfestival De
Opkomst in de Utrechtse Jaarbeurs, nadat eerder al voorstellingen
werden gespeeld in België en Frankrijk, en binnenkort nog een
tournee volgt naar Zwitserland.

Theater Stap maakt al jaren
voorstellingen met 'mentaal gehandicapten', maar heeft dat nooit
gedaan uit puur therapeutische motieven. Oprichter Eric Wouters is
altijd vooral geïnspireerd geweest door de theatrale
zeggingskracht van zijn acteurs. Begon het gezelschap ooit met
voorstellingen die meer als tablaux vivants (stilstaande beelden) in
elkaar zaten, gaandeweg werden de grenzen verlegd, en kwamen er ook
serieuze toneelstukken op het repertoire. Sinds kort werkt Theater
Stap, dat nauw samenwerkt met een dagopvangcentrum in Turnhout, ook
met gastregisseurs. Nienke Reehorst en Sidi Larbi Cherkaoui zijn de
eerste professionele choreografen die met de acteurs van Stap werken.
Reehorst verdiende haar sporen bij de gezelschappen van Meg Stuart en
Wim VandeKeybus, en Larbi maakte furore bij Les Ballets C. de la B.,
waar hij, na een belangrijke rol in de legendarische voorstelling
Iets op Bach van Alain Platèl, nu vooral als choreograaf
werkt.

Hoe is dat, om als professioneel,
getraind danser en choreograaf met geestelijk gehandicapten te
werken? Larbi: ,,In het begin zag ik er wel tegenop. Het was
onbekendheid, ook. Ik zag alleen maar allemaal mensen met een
handicap. Ik zag geen onderlinge verschillen. Dat is net als wanneer
je voor het eerst in Afrika bent, dan lijken alle mensen ook op
elkaar. Sinds ik met ze gewerkt heb, zie ik nu allemaal verschillende
mensen met hun eigenaardigheden, die zo persoonlijk zijn, dat je
daardoor eigenlijk de handicap niet meer ziet. Uiteindelijk zie je
gewoon spelers. Collega's die komen kijken zijn ook helemaal onder de
indruk, maar niet zozeer van ons werk, maar wel van wat die acteurs
laten zien. Eén van de spelers, Marc, gaat ook met mij mee
naar C de la B. Ik heb hem gevraagd om aan mijn volgende voorstelling
mee te doen. Puur vanwege zijn hele specifieke bewegingsidioom en
zijn krachtige uitstraling.''

Dat maakt wel benieuwd naar wat dan die
speciale theatrale kracht van deze spelersgroep is. Nienke Reehorst:
,,Ik heb nu anderhalf jaar met ze gewerkt, en ik weet werkelijk niet
meer of ik ze nu waardeer ondanks hun handicap, of vanwege hun
kwaliteit. Stuk voor stuk hebben ze hun prachtige theatrale momenten,
hun aanwezigheid op de scene, hun uitstraling, net als professionele
acteurs of dansers. Sterker nog, ze zijn veel beter in staat om
emoties over te brengen.'' Hoe werkt dat dan? Larbi: ,,Ze hebben veel
sneller toegang tot emoties. Als ik hier zeg: ga huilen, dan kan dat
direct, en beter en hartstochtelijker zie je het niet vaak.
Professionele acteurs hebben daar tien jaar scholing voor nodig, maar
bij hen komt het vanzelf. Die verbinding met de eigen kern is veel
directer. Ze hebben geen blokkades. Als we nu een bepaalde sfeer of
soort beweging willen, gebruiken we hele concrete aanwijzingen. Dan
zeg je bijvoorbeeld: het huis staat in brand. En vervolgens zetten
zij dat op een ontzettend directe manier om in beweging. Ze hebben
veel minder remmingen dan professioneel opgeleide, 'gezonde'
dansers.Ze denken ook nooit 'oei, er wordt naar mij gekeken.''

Maar leidt zulk theater niet toch tot
een vorm van 'aapjes kijken'? Maken jullie niet gebruik van hun
onschuld om daar je eigen artistieke ei mee te leggen?

Nienke: ,,Ik weet ook niet of ik mij
als danser altijd voor honderd procent bewust ben geweest van wat ik
voor effect sorteerde bij het publiek. Omdat ik ook maar een schakel
in het geheel was. Bij dit werk moet je dus altijd een balans blijven
vinden tussen het overrespecteren van hun handicap, en hun gewoon
nemen voor wat ze zijn: tien mensen met hun kwaliteiten, hun
eigenaardigheden. Één van de acteurs, Peter, was op
zeker moment heel bezorgd. Hij vroeg zich al of het publiek de
voorstelling nog wel zou snappen, omdat het allemaal losse stukjes
waren. Toen hebben we uitgelegd dat het ging om een collage van
kleine persoonlijke verhalen, die samen één beeld
zouden opleveren. En sindsdien is het duidelijk voor iedereen.''

,,Theater Stap werkt ook niet met deze
mensen omdat het een leuke activiteit is, maar vooral omdat ze goed
en professioneel theater willen maken. Er worden ook zware eisen
gesteld aan de acteurs. Dat is een belangrijke vorm van respect.''

Larbi: ,,Bij deze voorstelling zijn we
uitgegaan van hun dromen. Waar we bij bijna alle meisjes tegenaan
liepen, is dat hun grootste droom het hebben van een kind is. Dan
gaat het er toch om hoe wij, als gewone mensen, daarop reageren. Wat
stellen wij ons daarbij voor?''

Nienke: ,,Ze weten dat gaat over een
droom, die geen werkelijkheid kan worden. Er zijn misschien momenten,
en daarover hebben we ook veel gepraat, dat dat minder zo is. Er is
bijvoorbeeld een scene, waarin ze met zijn allen een droom, of liever
een nachtmerrie, van Gert, een van de andere acteurs, verbeelden, die
droomde over zelfmoord. Ze doen de handeling, en het overtuigt, maar
we hebben toen heel nadrukkelijk met ze gepraat of zij zich bewust
waren van wat voor effect dat had op het publiek. Hoe dat overkwam.''

Larbi: ,,Eén van de spelers kon
dat vervolgens heel goed onder woorden brengen. Hij had meegemaakt
dat één van zijn nichtjes zwanger was. Toen bleek dat
zij ook een mongooltje zou krijgen was iedereen aan het huilen
thuis. Hij vroeg: wat is er mis? Zijn familie reageerde heel open, en
legde aan hem uit dat het was omdat zijn nichtje ook een mongooltje
zou krijgen. Hij vroeg: hebben jullie dan ook zo gehuild toen ik
geboren werd? Zijn ouders zeiden ja. En toen zei hij: ja, maar zo erg
is dat niet, om te zijn zoals ik ben.''

Theater Stap met Ook. Donderdag 17
oktober, 19:30, Jaarbeurs Utrecht, vrijdag 18 oktober Melkweg
Amsterdam. Inl.: 030-2361201.

 

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.