Maria Goos


Maria Goos schrijft volgend scenario liever eerst als roman

Schrijven voor film is een traag iets

 

Ze maakte kilometers bij de televisieserie Pleidooi, werd beroemd door Oud Geld en werd een ster met Cloaca. Maar schrijfster Maria Goos heeft nog steeds moeite om haar werk verkocht te krijgen.

 

Het blijft een lastig onderwerp, maar een gesprek met welke scenarioschrijver dan ook kan er moeilijk níet over gaan: de beroerde positie van scenarioschrijvers in de Nederlandse film- en televisiewereld. Maria Goos, de schrijfster die – eerst met Pleidooi en Oud Geld, en later met Familie en Cloaca – inmiddels meer successen op haar naam heeft staan dan de meesten van haar collega's, ervaart het steeds weer aan den lijve. De televisieserie Lieve Mensen, die tijdens het Nederlands Filmfestival in première gaat, kwam er pas na acht jaar touwtrekken. Goos is er nu laconiek over: ,,Ik heb het als achtdelige serie, als driedelige serie, als 12-delige serie, als telefilm, als bioscoopfilm opgeschreven, en steeds weer met een totaal ander scenario. Het is dan misschien ironisch dat het is teruggebracht tot een serie 8-minutendramaatjes bij de VPRO, maar ik ben daar toch heel blij mee. Overigens is het nu toch weer een serie halfuursdrama's geworden, omdat de VPRO heeft besloten om de afleveringen drie aan drie te vertonen.'' Is dat niet om gek van te worden? ,,Eerlijk gezegd had ik er al een heel klein beetje ietsiepietsie rekening mee gehouden. In tijd zit er steeds een week tussen de setjes afleveringen.''

Het resultaat, getuige de eerste twee afleveringetjes, mag er best zijn. Peter Blok en Loes Luca spelen een aandoenlijk achterstandsechtpaar in een resocialisatieflat. De dialogen zijn puntig en de vormgeving opvallend: elke aflevering bestaat uit één ononderbroken opname. Goos, die de afleverigen zelf regisseerde, is dik tevreden: ,,Al zal ik nu wel weer van mensen horen dat het maar goed was dat het achtminuten-afleveringen zijn, omdat het nooit als singleplay zou passen. Terwijl ze dan niet beseffen dat het nu ook bewust als achtminuten-deeltjes aan elkaar geschreven is. De singleplay-versie zou totaal anders zijn.''

{mospagebreak}Het zij zo. Maria Goos heeft ermee leren leven, met het onbegrip in Hilversum. ,,Mensen bij de omroep vinden het altijd vreselijk als ik hierover begin. Het is ook pijnlijk voor ze, natuurlijk. Die hoofden drama bij al die omroepen willen wel, maar ze staan met de rug tegen de muur. Want boven die hoofden drama zitten nog zoveel andere mensen die er ook wat over te zeggen hebben en dat zijn toch voornamelijk journalisten. Geen mensen met een drama-achtergrond of grote affiniteit met drama. Dat maakt het moeilijk. Daarbij komt dat de omroepen in zo'n onmogelijke politieke spagaat liggen. Ze moeten hun identiteit bewijzen en hun marktaandeel halen. Dat botst op een ongelooflijke manier. Daar moet nu echt definitief iets op verzonnen worden. Drama-mensen hebben het dus verschrikkelijk moeilijk. Ik heb dus met ze afgesproken dat we nu toch vooral vooruit gaan kijken. Maar ik heb daar niet voor getekend. Dat is me wel voorgesteld, maar daar begin ik natuurlijk niet aan.''

En ja, laten we het er dan nog één keer over hebben: ,,Het is nog steeds verbijsterend. Wat er met mij gebeurd is, dat gebeurt met veel mensen. Ik kon godzijdank naar het toneel, maar niet veel mensen hebben die uitwijkmogelijkheid, dus je kunt we bedenken dat er potentieel talent gekeeld is in de afgelopen jaren. Je maakt iets moois en iets authentieks, en vooral daarop zitten mensen niet te wachten, en dan stopt het. Het stopt omdat er opeens ander beleid is.''

En dat veelgekritiseerde, zwalkende beleid van de verzuilde publieke omroep in Nederland doet ook Maria Goos verlekkerd kijken naar de andere kant van de Noordzee: ,,Schrijver worden is een traag iets. Het gaat zo langzaam. En je leert het vooral door terug te zien wat je gedaan hebt. Mijn geluk is dat ik die kilometers heb mogen maken bij Pleidooi. Daar mocht ik echt doen wat ik wilde. Dat was niet binnen een streng format van een soap, maar dat kon in totale vrijheid.''

{mospagebreak},,In Engeland, bij de BBC, is er een Writers Room. Dat is een soort kraamkamer van schrijftalent. Beginnende schrijvers maken daar het hele proces vanaf het begin mee. Ze beginnen in losse formats voor 25 minuten-series, dan groeien ze door naar singleplays. Dat is prachtig opgebouwd. In Engeland wordt ook heel veel onderzoek gedaan naar waar behoefte aan is. Dat publieksonderzoek dient ook als leidraad voor de schrijvers, zonder dat het nu heel dringend wordt opgelegd.''

Maar schrijven op basis van publieksonderzoek, beginnen bij korte formats, dat klinkt erg naar wat er al een tijdje gebeurt bij de commerciële omroepen. De meeste soaps komen toch uit een soort Writers Room?

,,Wat ze bij de commerciëlen doen, namelijk het ontwikkelen van schrijvers binnen dat genre, daarin zijn ze de publieke omroepen inderdaad weer eens voor. Maar ik weet ook zeker dat het schrijven in uitsluitend het strakke format van een soap juist de ontwikkeling van authenticiteit in de weg staat. Het gaat bij een soap tenslotte niet om de ontwikkeling van karakters. De karakters staan in dienst van dat verhaal, en op een specifieke manier. Het verhaal van een soap moet onbeperkt in tijd voort kunnen gaan. Dat betekent dat het verhaal zo complex mogelijk moet worden. Dus mensen kiezen altijd, en daar ben ik moreel eigenlijk heel erg tegen, ze kiezen per definitie altijd voor de slechtste oplossing van een probleem. Anders ben je tenslotte te snel door je stof heen.''

{mospagebreak}Zelf geeft Maria Goos les op een schrijversopleiding en op een toneelschool. Vreemd genoeg is ze het gelukkigst met de schrijfprestaties van de acteurs in opleiding: ,,Acteurs hebben een enorme voorsprong, omdat zij kunnen improviseren. Zij kunnen een dialoog laten ontstaan op een heel natuurlijke manier, terwijl op die schrijfopleiding mensen enorm aan het componeren en schaven zijn. Dat remt verschrikkelijk af. Zij leveren scenario's af als blokken beton. Veel te 'to the point', veel te precies gezegd, veel te efficiënt geschreven. Terwijl het toch het mooiste is om mensen zo te laten communiceren als ze communiceren. 10 procent van wat we zeggen is wat we bedoelen. De rest is ruis.''

De toneelervaring van Maria Goos heeft haar de status opgeleverd van 'Koningin van de dialoog.' Is dat niet gewoon een bijzonder talent? ,,Het schrijven van dialogen zoals ik dat doe, is te leren. Vooral door vrouwen, overigens. Mannen zijn meer geneigd om van tevoren structuur aan te brengen. Vrouwen vertellen het eerder via de karakters en dus de dialogen.''

,,Als ik een schrijfopleiding zou mogen opzetten, zou ik de helft van de lessen besteden aan improviseren. Dat dwingt je om tekst te produceren in een menselijk ritme. Je kunt toch niet bij elke zin een minuut nadenken? Iemand zegt iets, en er wordt verwacht dat je antwoordt. Bij improviseren op de toneelscjool leer je ook heel erg om subteksten te gebruiken. Iedere toneelspeler krijgt als eerste opdracht op de toneelschool: 'je bent verliefd op dat meisje, maar je mag het niet zeggen tijdens je improvisatie. Dat moet je anders oplossen.' dat is eigenlijk schrijven. Dat is tekst produceren.''

{mospagebreak}Maar toch, met alleen dialogen ben je er niet. Veel kenners klagen over het geringe vermogen van Nederlandse schrijvers om goede eindes, laat staan goede plots te schrijven. Maria Goos kent de kritiek: ,,Ik heb dat met een collega van me, Frank Ketelaar. Hij zei: jij mag je niet meer afficheren als het meisje dat met een vlindernetje achter dialoogjes aan rent, dan zal ik me niet meer verkopen als de loodgieter onder de scenarioschrijvers. Ketelaar zegt ook terecht: je moet niet zo hameren op die losse dialoogjes, want je vergeet dat je al 25 jaar schrijft. Je brengt een ervaring mee die al die mensen nog moeten opbouwen. Ik weet ook, er is bij mij altijd iets dat meetikt en dat zegt: nu moet er iets gebeuren.''

En zo leerde ze ook dat je soms best een plotelement aan een scenario kunt toevoegen. In Familie, dat eerst als toneelstuk en later als film furore maakte, schreef ze over een familie die nog een keer bij elkaar kwam omdat de moeder ongeneeslijk ziek was. ,,In de eerste versie ging die moeder gewoon dood. Theo Nijland, een vriend, zei toen tegen mij: het is zo voorspelbaar. Ze moet niet dood. Dan heb je pas een drama. Ik vond dat niets. Het leek me zo’n cabaret-effect. Toch heb ik toen een versie geschreven, waarin de behandeling van moeder wel had aangeslagen, maar ze dat niet durfde te vertellen. Dat tilde dat verhaal opeens naar een heel ander niveau. Ik liet het aan mensen lezen, en verwachtte dat ze zouden zeggen: nou zeg, dat is wel zo bedacht, dat kan niet. Maar iedereen zei: goh, wat erg wat daar gebeurt. Toen ik dat merkte kreeg ik ook steeds meer lef in mijn werk. Zolang je iets schrijft waarin je personages geloofwaardig zijn, kun je enorm ver gaan. Sinds Familie ben ik een stuk minder bang, om eens een flink effect erin te schrijven. Als het publiek de karakters op het toneel eenmaal geaccepteerd heeft, kun je alles maken. Dat is een omslag geweest in mijn schrijverscarrière. Maar ja. Toen was ik dus al wel twintig jaar aan het schrijven.''

Twintig jaar schrijfervaring blijkt echter nog steeds geen vrijbrief voor het maken van een film. Goos' volgende scenario dreigt niet verfilmd te worden, omdat voor de meeste geldschieters een verwacht publieksbereik van 150.000 toeschouwers te weinig is. Maria Goos heeft nu al een oplossing klaar voor als haar plan sneuvelt ten gunste van 'de zoveelste Kruimeltje, Abeltje of Pietje': ,,Misschien maak ik eerst wel een roman van dat scenario dat er nu ligt. Want romans, daar willen ze wel films van maken.''

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.