Hugo Claus


Deja vu van een knorrepot

Antwerpen – Hij is al wezen kijken. In Gent zag Hugo Claus (72) een inspeelvoorstelling van De Verlossing, zijn laatste stuk, dat nu door Het Toneel Speelt wordt gebracht. ,,Dat is altijd maar een half genoegen. Het is mijn taak dan om kribbig te doen tegen de spelers en de regisseur.'' Hij glimlacht. ,,Maar ondanks dat je als schrijver vooral ziet wat er niet goed is, heb ik op een paar momenten heel precies de emotie herbeleefd die ik voelde bij het schrijven.''

Regisseur Albert Lubbers kan gerust zijn. De man, die Het Verdriet van België (1983) schreef en nog steeds genoemd wordt voor een Nobelprijs, is best tevreden. De Verlossing, de voorstelling die morgen in première gaat in de Amsterdamse Stadsschouwburg, heeft dan ook wel alles waar een toeschouwer van kan dromen. Een tekst van één van de bekendste schrijvers van het Nederlandse taalgebied en hoofrollen voor Annet Nieuwenhuizen en Anne Wil Blankers. Droomde Hugo Claus ook van zo'n prachtbezetting? ,,Ach. Ik ben natuurlijk blij dat ze zulke goede acteurs hebben gevonden, zoals ze mij vertellen. Maar ik heb van al die spelers vroeger te weinig gezien om nu te kunnen zeggen dat zij de best denkbaren zijn voor die rollen. Daarvoor zie ik gewoon te weinig toneel.''

De dichter die de Nederlandstalige literatuur verrijkte met meer dan 40 toneelstukken gaat zelden naar toneel. ,,Nee. Ik ben daarvoor te eigenwijs. Ik ben een schoolmeester. Ik vind altijd dat ik het beter kan. Ik ga mij dan zitten ergeren en daar heb ik geen zin in.'' Deze ergernis van Hugo Claus gaat ver. Zover zelfs, dat Vlaamse toneelmakers zijn werk niet meer mogen uitvoeren. ,,Ik heb daar een veto over uitgesproken. In Vlaanderen hebben regisseurs geen respect voor de schrijver. Die willen daar van alles zelf mee doen en vinden zich belangrijker dan de schrijver. Die zeggen dan dat ze pagina 22 tot 60 vervangen door een essay over Hölderlin. Of er komt op de climax van het stuk een goochelaar op die een kunstje gaat doen.''

{mospagebreak}Of een kabouter. In haar verregaand bewerkte versie van Claus' Thyestes bij Het Zuidelijk Toneel (1992) kwam regisseur Dora van der Groen als kabouter op. ,,Ja. Daar heb je het. Opeens een kaboutertje. Dora van der Groen zelf. Ik vraag haar: Dora, wat bezielt je? Ach, zegt ze: ik heb er van kinsbeen af al van gedroomd om ooit eens als een kaboutertje over de scène te lopen.'' Hij is lang stil, lacht zuur. ,,Nu vráág ik je.''

Vlaamse regisseurs kunnen dus fluiten naar een première van een nieuwe Claus. Met Nederlandse regisseurs heeft de schrijver betere ervaringen. Het was tenslotte de Nederlander Ton Lutz die Claus' eerste stuk 'Een Bruid in de Morgen' in 1955 voor het eerst uitvoerde en daarmee direct de reputatie van Claus vestigde. ,,In die tijd werd ik in België nog uitgehoond. En dat is nog best lang zo gebleven.'' De relatie met Hans Croiset gaat eveneens lang terug. Van Albert Lubbers had Claus nog weinig gezien, maar zijn reputatie van een respectvolle regisseur was voldoende. Daarom kan dit stuk nu, vier jaar nadat het geschreven is, door het Belgische en Nederlandse publiek worden gezien.

De Verlossing is verhaal over waardig doodgaan, en vooral over hoe ingewikkeld dat soms kan zijn. Vooral als iedereen om je heen het belangrijker vindt dat je blijft leven, maakt niet uit hoe. Het stuk speelt in een ranzige voorstad aan de Belgische A12, de mensen zijn volks, de taal is Vlaams. Verwacht Claus geen problemen als die tekst door Nederlandse acteurs wordt uitgesproken? ,,Ik schrijf heel kunstmatig. Het is zelfs minder Vlaams dan in mijn stuk Vrijdag, en dat is ook in Nederland in première gegaan. Dat kunstmatige van die taal is noodzakelijk. Zou ik het stuk in het Antwerpse dialect schijven, dan zou het publiek in Ostende of Rotterdam het niet verstaan. Wat ik doe is: ik neem de taal van de kroeg en componeer daar een eigen klank bij, een eigen toonzetting en woordkeus. Dan is het voor iedereen te volgen.'' Maar is het ook uit te spreken voor iemand die de Vlaamse tongval niet kent? Zonder zachte g klinkt het toch raar? ,,Uitspraak is een kwestie van techniek. Acteurs schakelen zichzelf uit en worden wat ik geschreven heb. Maar dat heeft met veel meer dingen te maken dan alleen de uitspraak, hoor.''

{mospagebreak}Al die uitgesproken opvattingen over toneel zijn opmerkelijk voor een kunstenaar die bij het grote publiek vooral als dichter en romanschrijver bekend staat. ,,Ik was het liefste filmauteur geweest. Maar het filmklimaat is in België verschrikkelijk. Mijn pogingen om zelf een theaterensemble van de grond te krijgen zijn ook altijd op niets uitgelopen. Dat had ik graag gehad. Een eigen schoolklasje met een stuk of vijf acteurs, die ik helemaal op mijn manier zou kunnen vormen.'' Toch een lichte frustratie voor de meest bekroonde schrijver van ons taalgebied? Weer is daar de minzame glimlach van de man die onlangs nog door een vrouwenblad werd uitgeroepen tot de meest sexy man van België: ,,Ik draai al zo lang mee, dan ga je zien dat dingen steeds opnieuw gebeuren. Dat déjà vu-gevoel wordt steeds sterker. Deden ze vroeger moeilijk over mijn toneelwerk, nu doen ze dat weer. Ik ga me daar niet meer druk over maken, ik blijf gewoon dezelde kribbige mopperpot die ik altijd ben geweest. Dezelfde proleet waar men mij altijd voor gehouden heeft.''

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,