Intro: De KLM wilde ‘impact on society’, Theatergroep Hollandia een nieuw publiek. Terwijl het werk gewoon doorgaat spelen 12 acteurs en vijf muzikanten ‘een ode aan arbeid en vooruitgang’ in een vrachtterminal op Schiphol. Vanzelf worden de KLM-werknemers deel van een kunstwerk. Of omgekeerd.
Door Wijbrand Schaap
Schiphol – Terwijl de acteurs aan de openingsscène van ‘KLM-Cargo’ werken, scheurt luid toeterend een KLM-vorkheftruck langs. De chauffer, in blauwe overall, zwaait vrolijk naar de Hollandia-spelers, ook in KLM-blauw. Hij rijdt van enthousiasme bijna een paar decorstukken aan gort. Regisseur Paul Koek ligt dubbel: ,,Dit is een kadootje! Als dat nou ook eens tijdens de voorstelling gebeurt, kan het helemaal niet meer stuk.”
Tijdens de voorstelling? Johan Simons, die samen met Paul Koek
KLM-Cargo regisseert, valt zijn collega bij: ,,Natuurlijk. Daarom doen we dit. Theater óp de werkvloer, óver de werkvloer en vóór de werkvloer.” Die vloer, waar Hollandia nu werkt, ligt midden op de nationale luchthaven: Vrachtstation 2 van KLM-Cargo, een gigantische terminal waar 24 uur per dag, zeven dagen per week, luchtvracht wordt verwerkt. Niet alleen tijdens de repetities, maar ook tijdens de voorstellingen.
KLM-Cargo is het nieuwste stuk van Theategroep Hollandia, het eerste van een aantal ‘Industrieprojecten’. Volgens het persbericht is het ‘een muzikale en theatrale ode aan arbeid en vooruitgang’. In de drie delen van de voorstelling reist de toeschouwer door verleden, heden en toekomst en door het vrachtstation, terwijl het werk gewoon doorgaat. Dat kan bizarre taferelen opleveren, als met die vorkheftruck, maar het gaat nog verder. Simons: ,,één van die KLM-ers zei laatst: het is nog maar de vraag wie hier nou de echte acteurs zijn: wij of jullie.”
Zo’n opmerking is precies wat ze willen bij Hollandia. Paul Koek is enthousiast: ,,Het tweede deel van de voorstelling speelt in een grote hal. Die enorme diepte daaronder, met al die lopende banden en rondrijdende karretjes, krijgt iets van een schilderij. En die karretjes lijken net dansers.” De terminal verandert dus in een kunstwerk. Je gaat er anders naar kijken. Geldt dat ook voor de mensen op de vloer?
Simons: ,,Tijdens de pauze’s, als wij hier aan het repeteren zijn,
dan zit de tribune vol met KLM’ers. Die eten hier gewoon hun boterhammetjes en amuseren zich kostelijk. We krijgen hele positieve reacties. Ze hadden niet gedacht dat het zo leuk zou zijn.”
Het plezier komt van twee kanten. De Hollandia-acteurs zijn tenslotte ook aan het werk tussen alle herrie door. Dan moet je wel plezier hebben in je werk. Simons: ,,Hollandia heeft een heel open manier van werken. Je weet dat je voortdurend wordt bekeken als je aan het werk bent. Daardoor besef je goed dat een regisseur of een acteur niet meer of minder belangrijk is dan iemand die een vorkheftruck bestuurt.”
Dat wederzijdse respect komt soms niet helemaal vanzelf. De technici van Hollandia dwingen dat heel makkelijk af: zij werken niet in ploegendienst en maken soms langere dagen dan de KLM-werknemers. Een Hollandia-medewerkster werd echter in verlegenheid gebracht toen één van de KLM-ers erachter kwam dat ze ‘geen amateurs’ waren: ,,Waar betalen jullie dit dan van?” ,,Subsidie,” was haar antwoord. Vervolgens moest ze langdurig uitleggen dat dit soort theater geld krijgt van de overheid. Voor de met winst- en arbeidsdruk levende werknemer ging een wereld open. ,,O.” Dat je gewoon geld krijgt om dit soort dingen te doen. Dat was toch even een raar moment, vond ze.
Nu is het toch ook een beetje vreemd dat het gesubsidieerde, als elitair bekend staande Hollandia een voorstelling maakt in samenwerking met de KLM. Die naam is alleen in dit verhaal al elf keer gevallen. Acteurs in KLM-overalls (twaalf). Shirtreclame. Is dit de toekomst van het theater? Johan Simons wordt een beetje moe van dit soort suggesties, als zou Hollandia zich voor het karretje van het grootkapitaal laten spannen: ,,Wij vinden het belangrijk om het theater naar de realiteit te brengen. Dan is het logisch dat je je ook gaat bemoeien met het bedrijfsleven. Dat is de maatschappij. Ik wordt er soms gek van, dat die kunstdisciplines zo in zichzelf gekeerd zijn. Je moet toch naar buiten, je moet gezien worden.”
Met deze voorstelling lijkt er een omslag te zijn gekomen in het werk van Hollandia. Simons: ,,Ons publiek verdient twee keer modaal en het zijn bijna allemaal intellectuelen. Dat is absoluut niet genoeg voor ons. Ze zullen me wel voor gek verklaren, maar laat dat maar gebeuren. Ik maak liever theater voor de werkvloer, dan voor mijn collega-theatermakers. Wij werken hier nu voor mensen die na twee minuten zeggen: dit begrijp ik niet, of: dit duurt me te lang. Díé moet je overtuigen. Er moet een dialoog zijn tussen mensen, anders gaat de wereld naar zijn kloten.”
In die dialoog hebben Hollandia en de KLM elkaar gevonden. Koek: ,,Voor de directie is het niet per definitie reclame. Zij nemen met ons natuurlijk ook een risico. Zij willen zien hoe er gereageerd wordt op de vloer. Discussie losweken bij het personeel. ‘Impact on society’ heet dat in marketingtermen.”
Indruk maken op de samenleving, op het personeel. De werkvreugde verhogen. Tussen alle repeterende acteurs, radioreporters, televisieploegen en krantenverslaggevers, die op deze middag op zijn werkvloer rondlopen, zit een vrachtwagenchauffeur wat beduusd op het bankje naast de koffiemachine. Hij ziet het allemaal eens aan. In het begin moe en sjagrijnig. Na een tijdje komt er zelfs op dit gegroefde, ingevallen gezicht iets, dat op een glimlach lijkt. De baas kan tevreden zijn.
KLM Cargo, door Theatergroep Hollandia. Première 31-1, Vrachtstation 2, Schiphol. Voorstellingen t/m 28-2. Inl.: 075-6310231.
