European Cultural Foundation zoekt op verjaardag naar nieuwe verbeeldingskracht.


‘Niets kan het verleden goedmaken. Maar de echte, blijvende kracht van het verleden ligt in de manier waarop het ons heden en onze toekomst beïnvloedt. Wat we kunnen doen is een toekomstige geschiedenis vormgeven waarin we bewust en vastberaden alleen het beste uit ons verleden met ons meedragen.’ Niet blijven wroeten, maar cognitieve gedragstherapie voor heel Europa, zo zou je de oproep van Ahdaf Soueif kunnen samenvatten. De Egyptische schrijfster, op 2 oktober één van de twee laureaten van de Prinses Margriet Awards, maakte met haar dankspeech diepe indruk op de zaal vol gasten van de European Cultural Foundation (ECF) die de prijs uitreikt.

Prinses Margriet zelf was niet bij de uitreiking van de naar haar genoemde prijs. Zij liet de eer over aan prinses Laurentien, de huidige voorzitter van de stichting, mogelijk vanwege drukte, maar mogelijk ook vanwege de gevoeligheid van de gebeurtenis. Niet dat het er op die avond in De Meervaart erg over ging, maar Ahdaf Soueif is dankzij een artikel in De Telegraaf op 11 september door diverse personen besmet verklaard. Met haar steun aan een Palestijnse organisatie die in Duitsland omstreden is wegens de anti-zionistische koers heeft ze ‘actiejournalist’ Wierd Duk en zijn trollenleger achter zich aan gekregen. Duk suggereert dat ze er antisemitische opvattingen op nahoudt.

Fort Europa

‘De kernwaarden van de ECF – democratie, diversiteit, vertrouwen, solidariteit, onderlinge afhankelijkheid, vrijheid – zijn een aanfluiting als het recht om ernaar te leven niet het recht van de hele mensheid is.’

De kunstenares zelf was in haar speech vooral waardig en krachtig. Natuurlijk sprak zij over haar werkterrein in Gaza, maar ze stelde nadrukkelijk dat de verdrukking van de daar levende bevolking van zowel Egypte als Israël kwam. Ze vertelde dat de muren, hekken en het prikkeldraad die de Gazastrook omgeven een perfecte spiegel vormen voor de grenzen van Fort Europa. Een Europa, dat volgens de schrijfster zijn eigen normen verkwanselt: ‘De kernwaarden van de ECF – democratie, diversiteit, vertrouwen, solidariteit, onderlinge afhankelijkheid, vrijheid – zijn een aanfluiting als het recht om ernaar te leven niet het recht van de hele mensheid is.’

Schuren deed het dus wel, die woensdagavond, want ook de andere winnaar had een boodschap met een scherp randje. Het City of Women-festival in de Sloveense stad Ljubljana is met een agenda die gericht is op gendergelijkheid en -empowerment een typische PMA-winnaar, maar in het dankwoord ging het ook heel erg over een wond uit het verleden van Slovenië die maar heel langzaam heelt, terwijl Europa toekijkt.

Wonden

In 1991 verklaarde Slovenië zich onafhankelijk van Joegoslavië. Het was het feitelijke begin van de Joegoslavische burgeroorlog. Van de ene op de andere dag werden twintigduizend burgers plotseling stateloos en ongewenst verklaard, omdat ze familie of wortels hadden in een van de andere republieken van voormalig Joegoslavië.  Europa oefende pas in 2004 voldoende druk uit om aan die burgerrechtenroof een eind te maken, dus de wonden zijn nog steeds niet geheeld. Eenzelfde lot dreigt inmiddels voor Europese burgers in het Verenigd Koninkrijk als gevolg van een no-deal Brexit.

Misschien helpt zo’n prijs als de Prinses Margriet Award aan het helingsproces. De organisatie, die in 1954 werd opgericht om culturele inhoud te geven aan de Europese samenwerking, streeft in de toekenning van de prijzen juist naar frictie en kritiek. Dat is immers, zo stelt de ECF, een wezenlijk onderdeel van de Europese identiteit, zo die al bestaat.

Bedreigingen

De generatie die de Unie oprichtte weet nog dat het was om een eind te maken aan de eeuwenlange traditie van Europese oorlogen, die honderden miljoenen slachtoffers kostten.

Nu is het daarmee best lastig gesteld, want: wat bindt Sicilië en Lapland samen? Of Catalonië en Silezië? In deze tijd lijkt het erop of er meer is wat ons verdeelt dan wat ons verbindt. De generatie die de Unie oprichtte weet nog dat het was om een eind te maken aan de eeuwenlange traditie van Europese oorlogen, die honderden miljoenen slachtoffers kostten. Oorlogen om grond, geloof of economische macht.

Nu is identiteit het buzzword. Met het opkomend populisme en nationalisme voert nostalgie de boventoon. In Polen en Hongarije is de leiding in handen van mensen die onverbloemd antisemiet zijn, Brexit is gestoeld op een verlangen naar het oude Britse wereldrijk en in Nederland roept Forum op tot een terugkeer naar de 19e eeuwse natiestaat.

Manifest

In het ‘Amsterdam Manifesto’, dat de ECF presenteerde ter gelegenheid van het 65-jarig bestaan, is echter vooral sprake van onbegrensd idealisme en hoop op een frictieloze toekomst: ‘We moeten een echt Europees sentiment creëren, een Europees gevoel van bestemming, een Europees gevoel van verbondenheid. Met zo’n gevoel is een beter Europa mogelijk, maar zonder dat is Europa kwetsbaar voor verdeeldheid en desintegratie.’ Mooie woorden, maar ook een beetje ‘jaren vijftig’.

‘We moeten ervoor waken dat Europa geen museum wordt,’ zei een van de aanwezigen na afloop. De uit Hongarije afkomstige kunstenares vond het idealisme van het Manifesto naïef: ‘Europa heeft ook donkere kanten en die moeten we niet negeren.’

Verbeelding

Het verjaardagsfeestje op 2 oktober werd opgesierd met de uitgave van een heftig designed magazine van 230 pagina’s. Daarin verhalen van Europa, opgeschreven door iedereen die daar in ECF-verband wat over kan zeggen. Verhalen van hoop, maar ook van vechten tegen de wanhoop, want het ziet er soms best somber uit.

Daar heeft het Amsterdam Manifesto dan wel een passend antwoord op:

‘De tijden van vandaag zijn moeilijke tijden. Hoe kunnen we op deze uitdagingen reageren zonder alleen maar te reageren? Hoe kunnen we werken aan de toekomst van Europa en tegelijkertijd de huidige problemen aanpakken? Maar uitdagende tijden zijn ook tijden van kansen, ze creëren ruimte en urgentie voor nieuw denken. Europa heeft verbeeldingskracht nodig.’

Het bericht European Cultural Foundation zoekt op verjaardag naar nieuwe verbeeldingskracht. verscheen eerst op Cultuurpers.

Ditr bericht verscheen oorspronkelijk op Cultuurpers.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.