De onderzoeksjournalistiek is niet dood. Het onderzoek begint pas.


Peter Vandermeersch, in het dagelijks leven hoofdredacteur van ‘NRC Media’, treedt in de NRC Next van vandaag op als filmrecensent. Of liever, als iemand die een ‘ijselijke’ documentaire gezien heeft die zijn ergste angsten ondersteunt. En die angsten zijn simpelweg dat met het instorten van het 20ste eeuwse uitgeefmodel een einde komt aan de onderzoeksjournalistiek. De Amerikaanse documentaire ‘Black and White and Dead all over‘ beschrijft de apocalyps van de onderzoeksjournalist. Geen Woodward en Bernstein meer die in tochtige parkeergarages geheimen ontfutselen aan reutelende kettingrokers. En dat dat verschrikkelijk is. Want je kunt deep throat niet even googelen vanachter je pc thuis, aldus de inmiddels ook aardig reutelende Bob Woodward in deze film.

[vimeo 54464196 100%]

Heeft Vandermeersch een punt?

Niet echt. Onderzoeksjournalistiek is zo nu en dan het paradepaardje geweest van uitgevers, in de tijd dat hun economische macht booming was. In plaats van alle journalisten opjagen om de telex over te typen, achter politiewagens aan te fietsen of persverklaringen van ministeries over te schrijven, werd een klein deel van het budget vrijgehouden om twee hele goede journalisten een paar maanden ‘op een zaak te zetten’. Dat werkte een enkele keer, en dat was goed voor het prestige van de krant.

Toen de uitgevers onder invloed van de veranderende wereld gingen bezuinigen, was die rare onderzoeksjournalist overigens ook de eerste die weer achter politieberichten aan moest gaan bellen, omdat de hoofdredacteur vond dat daar meer lezers mee te halen waren.

Wie doen er tegenwoordig dus onderzoek? Dat zijn individuen of teams van vrienden en geestverwanten die in hun vrije tijd, of gefinancierd door een paar liefhebbers, erop los ‘wobben’, twitteren, facebooken en mailen. En die soms op Google kijken. Het zijn nog muisjes in het grote stervende oerbos van mega-uitgevers, maar zo begonnen de zoogdieren ook terwijl de dinosauriërs om hen heen aan hun eigen overgewicht door het ijs zakten.

Wat onder druk staat, is het bestaande model van grote, ijzersterke bedrijven die ergens nog een paar onderzoekers hadden rondlopen. Die bedrijven konden dankzij hun nieuwsmonopolie hun onderzoekers inderdaad beschermen en betalen, omdat ze bijna even groot en sterk waren als de banken of overheden die ze onderzochten. Overigens waren ze ook bijzonder snel genegen om een onderzoek te staken als de lezers, of die ene grote adverteerder, er geen trek meer in hadden. Geen krant was de afgelopen decennia bijvoorbeeld sterk genoeg om een onderzoeksjournalist op de wielerdoping te zetten.

Het oude model staat dus onder druk. En ja, die kleintjes die nu onderzoek doen, heten niet altijd meer journalisten, omdat ze immers meestal niet meer bij een krant werken. Controleert nu niemand de macht meer? Was die taak uitsluitend voorbehouden aan machtige bedrijven in hun enorme kantoorgebouwen? Ik dacht het niet. De macht wordt steeds meer en wellicht ook beter gecontroleerd, omdat de media voor het eerst in de geschiedenis werkelijk gedemocratiseerd zijn.

De oude wegen volstaan dus niet meer. De bankier die nu met een crimineel in een obscuur café een deal sluit, moet erop bedacht zijn dat achter haar iemand met een smartphone het gesprek opneemt, de afspraak fotografeert en haar geheime deal blootlegt. En diegene heeft dan geen perskaart bij zich.

Of wil Vandermeersch dat recht op informatie en onthulling voorbehouden aan officieel erkende journalisten?

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.