Alptraum


Toneelschrijver Peer Wittenbols schrijft detective over rode neuzen.

Schateren om de diersoort 'clown'

Zijn stukken krijgen steeds meer erkenning, nu ook zijn grote toneelstuk 'Het Vierde Rijk', samen met 'De Familie Avenier' van Maria Goos, is uitverkoren voor het jaarlijkse Theaterfestival TF1. Alptraum is Peer Wittenbols' nieuwste. Een familievoorstelling over clowns in een netelige positie.

Arnhem (GPD) _ ,,Dit stuk gaat verder in de humor dan mijn eerdere zomerstukken als Dubbeldooier en Het Behouden Huysch. Ted Keijser, die dit stuk regisseert, heeft heel veel ervaring met clownerie. Hij maakt het liefst voorstellingen met zo weinig mogelijk tekst. Maar ik ben schrijver. Ik voelde me dus uitgedaagd: het moet me toch lukken om echt variété te schrijven, ik moet toch een clownsnummer kunnen maken? Dat is lastig, want clownsnummers zijn pauzenummers met een heel klein verhaaltje. Mijn opdracht was dus: schrijf een hele stapel pauzenummers, die samen toch een heel verhaal vormen.”

Hoe doe je dat?

,,Het moest een 'whodunit' worden, een detective-verhaal met een misdaad en een achtervolging. Dat hoort bij clownerie, maar het is ook de manier om een kloppend verhaal te vertellen dat langer dan vijf minuten duurt en spannend blijft voor een hele avond.”

,,Zo'n verhaal moet een mechaniekje zijn, een raderwerkje. Django, mijn hoofdpersonage, wordt tegen wil en dank bankovervaller, en moet vervolgens de vreemdste strapatsen uithalen om te ontkomen aan zijn belagers: de agent, de reporter en zijn aanstaande vrouw, die zich aankondigt als '100 kilo liefde'. Die achtervolging speelt zich af in één huiskamer. Dan moet er dus vermomd worden. Iemand gaat als persoon A de kast in, komt er als heel iemand anders uit, en de anderen geloven dat.”

Waar haal je de inspiratie vandaan? Kijk je veel naar oude slapstickfilms?

,,Nauwelijks. Ik ben natuurlijk wel een enorme fan van de Dikke en de Dunne. Maar ik merkte tijdens het schrijven vooral dat ik – waarschijnlijk net als ieder ander – in mijn leven zoveel clownsnummers en slapstick heb gezien, dat ik een behoorlijke buffer heb van beelden en ideeën. Iedereen kent ook het gevoel dat erbij hoort. Uiteindelijk heb ik ook geen voorstelling gemaakt waarin acteurs proberen om een goed clownsnummer te doen, maar een stuk waarin de personages behoren tot de diersoort 'Clown'. Deze figuren weten niet beter dan dat ze clown zijn, en clowns nemen nu eenmaal alle woorden letterlijk. Ze zijn enorm goedgelovig, kennen geen ironie of cynisme. Dat leidt tot grote emoties. Ze zijn niet een beetje ongelukkig, maar direct verschrikkelijk ongelukkig. En twee seconden later zijn ze weer dolblij en helemaal vergeten dat ze ongelukkig waren. Net kleine kinderen. Nu ik dat geschreven heb, vind ik het een prachtig idee dat er dadelijk hopelijk een zaal zit met 250 mensen van 8 tot 88 jaar, die er allemaal plezier aan hebben.”

Waar zit hem dat in? Hoe schrijf je iets dat iedereen echt leuk vindt?

,,Er is maar één ding echt belangrijk: het mag niet te kinderachtig worden. Het mooist zijn scènes waarbij de volwassenen lachen om dingen die de kinderen niet begrijpen, en de kinderen kunnen lachen om de grappen die volwassenen eigenlijk alweer een beetje vergeten zijn, waarvoor ze hun radar niet meer aan hebben staan. En dat ze dan het liefst allemaal tegelijk lachen. In dit stuk zitten wel een paar van zulke scènes. Niets mooiers dan met zijn allen kijken naar vijf mensen met een rooie neus op, die allemaal in iets geloven dat er niet is. Dat is puur toneel, eigenlijk.”

Maar volwassenen willen ook serieuzere dingen, zogezegd: iets ónder de humor.

,,Daarom heet het stuk ook niet voor niets Alptraum, ofwel 'nachtmerrie'. Er gebeuren gruwelijke dingen en de sfeer is ook heel eng, bij tijden.”

Hoe krijg je dat voor elkaar?

,,De nachtmerrie zit hem erin dat er constant wordt gejaagd op het hoofdpersonage. Het gaat over een man in hele grote paniek. En de beste vriend van mijn hoofdfiguur is ook nog eens in nood, omdat hij ziet dat hij alleen achter zal gaan blijven. Zolang je dat niet met een knipoog doet, maar het verhaal heel serieus neemt, wordt het verhaal vanzelf steeds raarder en spannender. Zo verandert het vanzelf in een clownsnachtmerrie.”

Is het ook ontroerend?

,,Ik hoop van wel. De beste clowns- en variété-nummers die ik mij kan herinneren waren ook allemaal ontroerend. Een opeenvolging van grappen, zoals dit stuk ook is, werkt pas als er ook een grote melancholie in zit. De ene clown wil eerst dolgraag bij zijn vriend blijven, maar gaat zich daarna steeds meer op zijn aanstaande richten omdat hij een klein clowntje wil maken, wat maar niet wil lukken. Zo groeien de twee clowns uit elkaar. Iedereen, van jong tot oud, kent het probleem van iets willen hebben, wat niet lukt.”

Maar dit is voor het eerst dat het in een clownsvoorstelling over vruchtbaarheidsproblematiek gaat.

,,Dat heb ik inderdaad ook nog nooit gezien.”

Alptraum door Toneelgroep Oostpool. Speelperiode van 22 mei t/m 28 juli in Arnhem, Haarlem, Den Bosch, Apeldoorn, Zwolle, Hengelo, Nijmegen en Amsterdam. Daarna volgt nog – tot december 2007 – een tournee langs theaters in de rest van Nederland. Inlichtingen: www.oostpool.nl


Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,