Wereldberoemd buiten Nederland
Jeugdtheaterschrijver Ad de Bont viert jubileum met gewaagd experiment
In Duitse theaters, van Hamburg tot Müchen, wordt zijn naam met eerbied uitgesproken. De BBC verfilmde een stuk van hem met Jeremy Irons in de hoofdrol. In Nederland won hij zo'n beetje alle prijzen die er te winnen zijn in zijn vakgebied: het jeugdtheater. Daarom is Ad de Bont volslagen onbekend bij het grote publiek. Hij viert zijn 25-jarig jubileum met een bizarre voorstelling naar een nog vreemdere, experimentele theatertekst: De Hompelaar. Ook voor tere zieltjes.
Zwolle (GPD) _ Als iemand maar vaak genoeg roept: 'Ik haat je! Ik haat je! Ik haat je!', ga je vanzelf Kaatje heten. Zo eenvoudig kan poëzie zijn. En humor. En tragiek. Voor Ad de Bont (57) was dat inzicht aanleiding voor een nieuw experiment. De schrijver die al 25 jaar artistiek aan de leiding staat van het beste jeugdtheatergezelschap van Nederland, Theatergroep Wederzijds, schreef een tekst die het beste van Dylan Thomas samenbrengt met het delirium van Werner Schwab en Duitse hardrockschlagers. In De Hompelaar, zijn jubileumstuk dat vanaf 23 februari in tientallen Nederlandse theaters is te zien, beschrijft hij in prachtige taal de lotgevallen van een klein jongetje wiens vader wel heel erg vreemd gaat, wiens moeder zelfmoord pleegt en die opgroeit met een tante met wel heel erg volwassen fantasieën. En dat allemaal voor kinderen van 10 tot 88 jaar in een voorstelling waarin de acteurs van Wederzijds samen met 25 prachtige, levensgrote poppen van Theater Gnaffel samenspelen.
,,Ik ben al 25 jaar bezig met de vraag wat er allemaal kan voor kinderen”, zegt Ad de Bont, wanneer ik hem vraag of er dan werkelijk geen grenzen zijn aan wat je in jeugdtheater kunt vertellen. ,,Ik vind dat alles moet kunnen voor kinderen. Kinderen maken deel uit van dezelfde wereld waar jij en ik deel van uitmaken. Als mijn moeder sterft, of mijn zus kanker heeft, dan maken zij dat mee. Vroeger zei je nog: 'houd dat maar weg voor die kinderen.' Daar hoef je nu niet meer aan te beginnen. Op tv zien ze alles. Seks. Geweld. Een documentaire over euthanasie, waarbij er iemand voor je ogen sterft.”{mospagebreak}
Bosnië
Met deze opvatting heeft De Bont in 25 jaar een indrukwekkend repertoire opgebouwd van kunstzinnige stukken, maar ook van stukken die heel erg over de actualiteit gingen. Voorlopig hoogtepunt, zowel artistiek als publicitair, was de tekst 'Mirad, een jongen uit Bosnië'. In een uiterst sobere vorm, die bestond uit een acteur en een actrice die van achter een lessenaartje voorlazen, werd het publiek deelgenoot van het leven van een 14-jarige jongen uit Bosnië. Via brieven aan zijn naar Nederland gevluchte oom en tante worden we de verschrikkingen ingezogen van de burgeroorlog die Joegoslavië veranderde in de verzameling losse republieken die het nu is. Het stuk werd in talloze talen vertaald en verfilmd. De BBC nam het project op met Jeremy Irons in de hoofdrol.
Naast zulke indringende actuele stukken, schrijft De Bont ook meer artistiek werk. De Hompelaar is daar een treffend voorbeeld van: ,,Nu wilde ik een stuk schrijven waarbij mijn bedoelingen vooraf niet duidelijk waren”, vertelt De Bont. ,,Niet voor het publiek, maar ook niet voor mezelf. Je kunt namelijk niet alles vangen onder bedoelingen of moraal. Ik wilde nu een stuk schrijven dat de autonome kracht van de taal vooropstelt.”{mospagebreak}
Rooie oortjes
Een eerste versie van dat stuk heette De Luistering. Het begint met een droomscène, waarin een vrouw van middelbare leeftijd in heel poëtische taal een erotische fantasie beschrijft, waarin ze door zes mannen overweldigd wordt. Gewaagd, erkent ook De Bont: ,,Ik dacht: wat moeten kinderen hiermee? Dat wilde ik gaan onderzoeken. Toen heb ik de tekst gerepeteerd met een paar acteurs en daar een cd van gemaakt. Die cd hebben we meegenomen naar scholen en we hebben aan de kinderen gevraagd: we hebben iets waarvan we niet weten wat kinderen daar aan hebben. Willen jullie luisteren en dan vertellen wat we ermee moeten? Misschien zeggen jullie wel: 'Doe dat maar voor volwassenen'. Tot onze verbazing luisterden ze met rooie oortjes. Zij zeiden na afloop: 'dit is een geheime blik in de wereld van de volwassenen. Alsof je door een sleutelgat in de slaapkamer van je vader en moeder kijkt'. Dat vond ik prachtig. Er zijn natuurlijk een hoop geheimen waarvan kinderen wel een bestaan vermoeden, maar die nooit echt aan de orde komen. Natuurlijk zien ze hun moeder haar borsten opkrikken. Horen ze rare gesprekken van hun moeder met haar vriendinnen of horen ze vreemde geluiden van de slaapkamer komen. Kennelijk was er toch een verbinding die ik zelf niet eens vermoedde. Dat gaf me moed om verder te schrijven. Ik kan die vragen nu vrijelijk oproepen: haat tussen zussen, wat is het om je moeder te verliezen door zelfmoord? Dat maken kinderen ook mee. Er zitten inhoudelijk veel elementen in waar je goed over kunt praten.”{mospagebreak}
Het stuk werd uiteindelijk door de Humanistische Omroep Stichting aangekocht en als hoorspel uitgezonden. De Hompelaar borduurt voort op De Luistering: ,,Het oorspronkelijke stuk eindigde met de zelfmoord van de moeder. Ik wilde er nu voor zorgen dat het verhaal daarna verder ging. Dus heb ik er een tweede deel aan vastgeschreven.”
Wat niet wegneemt dat zo'n zelfmoord, of de brand waarmee het tweede deel eindigt, nogal heftig is om voor tienjarigen te brengen. De voorstelling is echter buitengewoon helder en liefdevol, blijkt bij een eerste try-out met een kinderpubliek. De reacties zijn goed: er zijn emoties, maar er is vooral betrokkenheid en fascinatie. ,, Ik verwacht geen gelazer”, zegt De Bont na afloop. ,,Uiteindelijk is het ook een heel idiote, bijna vrolijke, bizarre gebeurtenis, al zit er heel veel pijn en drama onder.”
Hamburg
Dat hij met zijn werk in het buitenland beroemder is dan in Nederland, deert de schrijver en regisseur niet. De Bont schreef de openingsvoorstelling voor de jeugdafdeling van het beroemde Schauspielhaus in Hamburg, waar onlangs ook Ivo van Hove een regie deed. Zijn stuk Moeder Afrika werd onlangs drievoudig bekroond met Duitse prijzen, nadat hij eerder in Nederland al talloze prijzen voor ander werk kreeg. Dat het grote publiek zijn werk en zijn gezelschap, Wederzijds, nauwelijks kent, komt omdat Wederzijds eigenlijk altijd uitsluitend in gymzalen speelt. Maar zelden speelt een Wederzijds-stuk in schouwburgen. Met De Hompelaar, dat wel veel 'openbare' voorstellingen heeft, is een kentering ingezet. ,,Deze productie is gemaakt om in een gymzaal te kunnen spelen zonder kunstlicht. Maar we kunnen bijna nergens meer terecht. Een gymzaal voor een dag vrijmaken, dat schijnt voor de meeste scholen niet meer mogelijk te zijn. Er wordt steeds meer gesport, en door bezuinigingen moeten ze veel strakker exploiteren. We moeten nu bijvoorbeeld soms alweer om half vier eruit, omdat de turnvereniging klaar staat. Ik vraag me af of we een volgend groot project nog wel aan moeten bieden voor de gymzalen. Misschien moeten we dan gelijk zeggen dat we het alleen nog in theaters doen. Dat zou heel erg jammer zijn. Maar de tijden veranderen en daar moet je in mee.”
De Hompelaar door Wederzijds en Gnaffel. Première: 22 februari in Amsterdam. Speelperiode: 12 februari t/m 28 april 2007. Inlichtingen: www.wederzijds.nl.
