Toneelgroep Amsterdam maakt opnieuw kennis met Elektra
'Het is een bikkelharde voorstelling'
Toneelgroep
Amsterdam is terug aan de top van het Nederlandse theater. Directeur
Ivo van Hove werkt ondertussen gestaag verder aan de internationale
carrière van niet alleen zichzelf, maar ook zijn gezelschap. Vanaf
donderdag 7 december is er bovendien de herneming van een legendarisch
stuk waarmee Van Hove ooit in Amsterdam furore maakte: Rouw Siert
Elektra.
Amsterdam (GPD) _
,,Het is een bikkelharde voorstelling. Daar schrok ik wel van, toen ik
hem terug zag.” Ivo van Hove, directeur van Toneelgroep Amsterdam is
desondanks goed te spreken over zijn versie van Rouw siert Electra, de
bewerking die de Amerikaanse schrijver Eugene O'Neill in de jaren
dertig maakte van de klassieke tragedie Oresteia. ,,Nu zelfs, als ik
het met mijn acteurs weer repeteer, ben ik verbijsterd over wat ze
doen. Dan wil ik het zachter maken, maar zeggen zij: 'Nee, Ivo, dit is
zoals je het wilde'. Toen ben ik maar eens naar de dvd gaan kijken die
er destijds van gemaakt is, en keek ik hem in één keer uit. Dat zegt
wel iets over de kwaliteit. Het sleepte me mee tot het einde. Dat
gebeurt met je eigen werk niet zo snel.”
Ook de Nederlandse pers en
het publiek waren geschokt door de voorstelling, maar er was ook oog
voor de onmiskenbare kwaliteit van het stuk, waarin eer- en bloedwraak
op de schaal van een Amerikaanse familie werd getoond. Al had de
ontvangst in Nederland volgens Van Hove wel een onsje minder gekund:
,,Het stuk werd in de Nederlandse kranten beschreven als een pornoshow,
terwijl het dat toch echt niet is. Het stuk is wel bijna Japans hard en
hoekig. Er is geen tederheid. Het is een meedogenloze voorstelling,
eigenlijk. Dat heeft zeker te maken met mijn gevoelsklimaat van dat
moment.”
En dat gevoelsklimaat was kil. Van Hove zelf denkt niet
graag terug aan die periode van 2002 tot 2004. Zijn komst naar
Toneelgroep Amsterdam als opvolger van de vertrekkende artistiek leider
Gerardjan Rijnders leidde tot grote onrust. Niet alleen had het bestuur
ambities van Theu Boermans' gezelschap De Trust om tot een fusie met
Toneelgroep Amsterdam te komen, gedwarsboomd, ook de nieuwe stijl van
leiding geven van de Vlaamse regisseur leidde tot conflicten. Acteurs
vertrokken en ook de steracteur, Pierre Bokma, verkoos een carrière
buiten de Amsterdamse Stadsschouwburg. Inmiddels werkt Bokma via een
omweg weer bij het gezelschap, nu hij de rol van Agamemnon speelt in de
Oresteia die Toneelgroep Amsterdam samen NTGent heeft gemaakt. Toch is
de relatie met Bokma nooit slecht geweest, vertelt van Hove nu:
,,Alleen wilde niemand dat geloven. Er waren anderen die niet meer met
mij wensten te werken, maar Pierre wilde gewoon na zoveel jaar bij
Toneelgroep Amsterdam te zijn geweest iets voor zichzelf. Hij is daar
altijd heel erg open over geweest. Ook binnen het gezelschap. Pierre
weet bovendien dat de deur hier wagenwijd openstaat, mocht hij terug
willen keren. Het leven is wat mij betreft ook te kort voor een breuk
tussen mij en Pierre.”
Hoe dan ook: deze nieuwe voorstelling heeft
een andere bezetting dan die waarmee het stuk in dat roerige jaar 2003
in première ging: Eelco Smits speelt de rol die Jochem ten Haaf
destijds speelde en Hans Kesting heeft de rol van Pierre Bokma erbij
genomen, zodat zijn rol nu een dubbelrol is, wat ook de bedoeling is
geweest van O'Neill. Daarmee wordt het wel een ander stuk, toch?
,,Natuurlijk
past de rol zich aan aan de acteur.”, verklaart van Hove. ,,Bij Hedda
Gabler werkte dat ook zo. Dat had ik eerst in New York gemaakt met een
Amerikanse cast en daarna hier met Halina Reijn in de hoofdrol. Dat
leverde een totaal andere dynamiek op.” Maar niet per se slechter,
volgens de regisseur, die met de Nederlandse versie van Hedda Gabler in
juni van dit jaar kon rekenen op een gematigde ontvangst door de
Nederlandse pers. ,,Ik heb gemerkt dat dat een win-win situatie is. Ik
kies ook nooit zomaar een tekst. Ik heb wel een boekenkast vol met
toneelwerk, maar ik kan niet zomaar alles op ieder moment doen. Juist
daarom is zo'n terugkeer naar iets dat je al gedaan hebt, een prachtige
gelegenheid tot verdieping. Het is als thuiskomen na een lange reis. Je
kent het huis, maar door het met frisse ogen te bekijken kun je nog
beter zien wat je wilt veranderen, wat je wilt weglaten of erbij wilt
zetten.”
Dat hernemen van stukken met dezelfde interpretatie, maar
met andere acteurs, doet van Hove vaker. De internationale carrière van
Van Hove, die zich al uitstrekte over Nederland, België en Amerika waar
naast New York en Boston inmiddels ook Los Angeles in zicht is, heeft
er inmiddels ook een Duitse dimensie bijgekregen. Eind november ging in
het Schauspielhaus in Hamburg 'Der Geizige' in première, een nieuwe
versie van Molière's 17e eeuwse komedie De Vrek. Het stuk, dat in
Duitsland wisselend werd ontvangen, zal hij wellicht later dit jaar ook
in New York maken. Van Hove: ,,Wat ik in Amsterdam doe: repertoire
opbouwen, dat doe ik eigenlijk over de hele wereld. Ik ga De Vrek nu
ook doen in New York. Dat ga ik wel doen met een totaal ander idee over
de casting. Ik ga de Vrek door een vrouw laten spelen, en maak de cast
verder helemaal multiraciaal. New York is vooralsnog de enige plek in
de wereld waar je op zulk hoog niveau met een multiraciale cast kan
werken. Maar dat betekent ook dat ik wat anders met het stuk ga zeggen:
geld is niet alleen een mannenzaak, zoals bij Molière, maar ook een
zaak van vrouwen en van minderheden. Het zit door de hele maatschappij
heen verweven.”
De interpretaties die Van Hove geeft van bekende
stukken, worden niet altijd op waarde geschat, volgens de regisseur,
die ook heeft gemerkt dat een stuk dat in het ene land met gejuich
wordt onthaald, in het andere land op boegeroep kan rekenen. Toch past
hij zijn ideeën daar niet op aan. Zijn visie blijft hij trouw: ,,In
mijn voorstellingen zijn er meestal geen slachtoffers. Althans: de
slachtoffers zijn even goed ook daders als dat de daders slachtoffer
zijn. Dat zit in mijn Hedda. Dat zit in Rouw siert Electra. Dat zit in
De Vrek. Mensen gunnen elkaar het leven niet. Dat is een eigentijds
beeld van hoe we met elkaar omgaan.”
Rouw
Siert Elektra wordt gespeeld in de serie Topstukken. Te zien in onder
andere: Groningen, Eindhoven en Arnhem. Inlichtingen: www.topstukken.nl
