Alize Zandwijk aan het werk


Het ro theater repeteert Tsjechovs oerstuk Platonov

De Methode Zandwijk

Na een prachtige versie van Gorki's Nachtasyl en een in Duitsland bekroonde Ivanov van Tsjechov, werkt Alize Zandwijk nu bij haar eigen ro theater aan Tsjechovs oerstuk Platonov. Tot de vonken er van af vliegen.


Rotterdam (GPD)_Het huis is te klein. Letterlijk, maar ook figuurlijk. Het ro theater repeteert Tsjechovs Platonov en de achterwand van het decor past niet in de repetitieruimte. Alize Zandwijk baalt, op zijn zachtst gezegd. Een paar weken voor de première, net als de echte knopen in de regie moeten worden doorgehakt, kan ze zo'n tegenslag slecht verdragen. Nu moeten de acteurs weten hoe en waar ze moeten opkomen. Nu moet zij kunnen zien of de doorgang in het midden, die ze heeft bedacht, ook daadwerkelijk werkt. En nu staat alles dus scheef. En dan komen er ook nog eens mensen bij de repetities kijken. Directeuren van kunstinstellingen, relaties, en pers. En Alize Zandwijk háát pottenkijkers. Al helemaal op zo'n klotedag. Iedereen moet het ontgelden.

Toekijken bij een werk in uitvoering van deze 42-jarige regisseuse is fascinerend. Minstens net zo fascinerend als de voorstellingen, wanneer ze eenmaal af zijn. Een stuk als Macbeth bracht ze een paar jaar geleden tot leven op een manier die het drama van 400 jaar geleden extreem tastbaar maakte. Het stuk Nachtasyl van Maxim Gorki betekende Zandwijks definitieve internationale doorbraak. Het werd goed ontvangen op het Theaterfestival van Edinburgh en ging ook op een uitgebreide tournee langs theaters in de rest van Europa. Het Hamburgse Thalia Theater benaderde haar vervolgens voor een regie van Tsjechovs stuk Ivanov. Na lang aarzelen zegde Zandwijk toe en dat betekende haar doorbraak in Duitsland. Het stuk werd bekroond.

Tijdens het festival de Internationale Keuze van de Rotterdamse Schouwburg in september van dit jaar was deze 'Tsjechov op zijn Zandwijks' te zien en het was inderdaad prachtig. Waar Tsjechov schrijft over leegte en handelingsonbekwame personages laat Zandwijk die personages op hun onvoordeligst zien. Het is extreem triest, maar ook extreem komisch, zonder dat de acteurs over de schreef gaan, wat bij acteurs uit Duitsland nogal eens gebeurt. Dat was bijvoorbeeld te zien aan De Speler, het volslagen mislukte stuk dat Johan Simons vorig jaar bij de Berliner Volksbühne regisseerde. Duitsers hebben nu eenmaal een andere opvatting over komediespelen dan wij, en Zandwijk is erin geslaagd om die opvatting te veranderen.

{mospagebreak}Hoe doet ze het? Met concentratie. Dat ligt voor de hand, wellicht, maar de concentratie die Alize Zandwijk van zichzelf en haar spelers eist is extreem. Deze Platonov, het oerstuk dat Tsjechov zelf nooit heeft willen publiceren, maar dat gerekend kan worden tot het beste wat het 19e eeuwse theater te bieden heeft, krijgt nu de Zandwijk-behandeling. Tsjechov schreef over landerige plattelandsbewoners, Zandwijk haalt er het treurigste uit naar boven. Hans Leendertse, die prachtige, grote oude acteur van het ro theater, moet zijn eerste opkomst in het eerste bedrijf wel tien keer overdoen. De oude dronken generaal die hij speelt moet joviaal zijn, vol vrolijkjheid naar zijn pasgetrouwde dochter en verse schoonzoon toe, maar nog geen minuut later moet er gehuild worden als zijn cynische zoon (Cees Geel) hem met zijn emotionele failliet confronteert.

Zandwijk onderbreekt de scène soms al na een paar woorden, en dan moet alles weer helemaal overnieuw. En niet half, maar op honderd procent. En steeds weer anders. Dan zittend, dan weer staand. Dan iets later opstaand, dan lachend, dan weer verstild. Dan hard huilend. En iedere keer gaan de spelers er vol in.

Maar behalve concentratie is er humor. Tijdens een andere scène verschijnt plots Marc De Corte in de zo moeizaam gevonden opening in het scheve decor. Hij is gekleed in het koddigste muizenpak ooit. En hij staat daar alleen maar. Het werkt. Even is er de totale ontlading, Alize schatert, net als alle andere medewerkers in de zaal. Die grap blijft er misschien wel in. Wat er niet in blijft is het overgooien van broden, kippen en kostuums kort daarna. Even slaat de meligheid toe. Logisch, maar de repetitie dreigt te ontsporen en ogenblikkelijk trekt Zandwijk aan de noodrem. Eén uitval en iedereen is weer bij de les.

{mospagebreak}Op het podium wordt niet gemord, daarbuiten is er ook al nauwelijks gelegenheid: Alize Zandwijk houdt niet van lang napraten. Waar andere regisseurs het belangrijkste regiewerk nog wel eens na afloop van de repetitie in de kroeg doen, vliegt Zandwijk direct met de trein naar huis.

Een repetitieproces is een zoektocht en in die zoektocht zijn makers uitermate kwetsbaar. Alize Zandwijk voelt die onzekerheid als geen ander. Dat verklaart ook haar extreme spanning op die rampzalige maandag dat het decor niet op het toneel paste. En al is het nu wel extra zwaar, soms, zodat ook sommige spelers zich hardop afvragen wat er nu weer in hun regisseuse gevaren is, het werkt wel. Want wat is het mooie van een Rus, geregisseerd door Zandwijk? Er vallen stiltes in zo'n Russisch stuk, lange stiltes vaak, zoals dat al te zien was in Nachtasyl en Ivanov, maar die stiltes zijn niet leeg. Onder dat stille oppervlak kolkt en bruist het van de onbestemde verlangens, gefrustreerde ambities en woeste, ongerichte emoties. Met haar enorme geladenheid tijdens de repetities doet Zandwijk niets anders dan opladen. Ze wrijft en schuurt en poetst net zo lang tot de vonken van het ensemble afspringen. Net zo lang tot hoofdrolspeler Herman Gilis zoveel statische electriciteit heeft opgebouwd dat het tapijt onder zijn voeten met een knal vlam vat.

Zo simpel, maar ook zo moeilijk, is de methode-Zandwijk.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,