Nieuwe film van Willem van de Sande Bakhuyzen is ode aan het leven

'Zoiets is nog nooit gemaakt'

'Leef!' is de openingsfilm van het Nederlands Filmfestival. Monic Hendrickx speelt een jonge vrouw wier leven een chaos is. Het scenario, waar uiteindelijk ook een feuilleton in het Volkskrant Magazine uit voortkwam, is van Maria Goos. Regisseur is Willem van de Sande Bakhuyzen, sinds Oud Geld de vaste regisseur van al haar scripts en toneelstukken.

Een jaar geleden dacht iedereen dacht je carrière voorbij zou zijn. Er was kanker geconstateerd en de vooruitzichten waren meer dan somber. Nu zijn we een jaar en drie films verder. Hoe voelt dat?

,,Dat voelt goed. Die films staan er. Ik ben heel blij met Leef! en ik denk dat 'Ik omhels je met duizend armen' er niet voor gaat onderdoen."

Vorig jaar sprak je over de nieuwe weg die je ingeslagen was als filmmaker. Is die statement nu waargemaakt en zien we een nieuwe Van de Sande Bakhuyzen?

,,Een film als 'Leef!' is nog niet gemaakt. Ook op Lepel ben ik heel trots. Maar vlak Cloaca niet uit. En het is al best moeilijk om echt film te maken van de teksten van Maria. Het verraderlijke aan de scripts is namelijk dat ze ogenschijnlijk realistisch zijn. Dat is een valkuil."

,,Laatst zag ik Fear and Loathing in Las Vegas, een geniale film. Dat is één grote trip buiten de werkelijkheid. Hoe Johnny Depp daar volslagen losgeslagen tekeer gaat, maar tegelijkertijd zijn personage wel bloedserieus neemt, dat is het geheim. Ergens moet er altijd een waarheid zijn. Maar bij zulk soort films moet je die nog verder zoeken. In films als 'Ik omhels je…', Leef!, of ook Cloaca, ligt die wel dichter aan de oppervlakte, maar zeker Cloaca had ook een niet-realistische, absurde laag. Die mannen zijn zo extreem in hun vastgelopenheid."

Hoe zit dat bij 'Leef!'?

{mospagebreak},,Het is bij het hoofdfiguur van Leef moeilijk om te denken: 'tuttut, het valt wel mee'. Bij Cloaca kon dat wel. Tegen Anna, de hoofdfiguur van Leef!, kun je niet zeggen: zo erg is het allemaal niet. Dan ben je je film kwijt. In Anna zit geen karikatuur. Je kunt er niet boven hangen, ook als maker niet."

Je gaat zelfs over de pijngrens heen. Er gebeurt nogal wat. Anna's man gaat vreemd, één van de dochters wil niet deugen, de ander kan niet leven. Je vraagt je regelmatig af waarom de personages überhaupt nog doorgaan.

,,Voor mij is 'Leef!' altijd een ode aan het leven geweest. Ik heb het nooit ervaren als hoop tegen beter weten in. Die vrouw heeft natuurlijk wel het een en ander op haar bord liggen, maar ze komt er doorheen."

Heeft je ziekte iets veranderd aan de manier waarop je met deze film bent omgegaan?

{mospagebreak},,Hij heet Leef!, de film gaat over hoop. Maar ik heb het me wel ondubbelzinnig gerealiseerd dat het met mijn eigen leven ook te maken had. De film gaat voor mij over het afgooien van ballast. Onder andere. Hij gaat over nog veel meer, maar als er een focus moet zijn, dan is het dat. Het enige wat ik heb bedacht is: Anna mag niet in compromissen gaan leven. Ze moet echt gaan doen wat ze moet doen. Niet schipperen. Dat is wel helderder geworden in het laatste jaar."

Je bemoeit je altijd veel met de details van het scenario. Ook in Leef! is je invloed duidelijk te merken.

,,Maria Goos zit meer in de dialoog. Ik kijk meer naar wat er buiten die dialogen is. Zij schrijft erg mooie zinnen, maar ik ben vooral benieuwd naar waar die zin dan vandaan komt. We zijn er ooit achtergekomen dat zij meer geïnteresseerd is in familie of vriendschap terwijl ik altijd terugkom naar de individuele worsteling van een personage. Maar in het eindresultaat vullen we elkaar aan. Met Leef! is dat ook zo. Hoe vaak ik de film ook opnieuw overdenk, ik krijg het niet voor elkaar om iets te bedenken voor dat personage. De scënes nodigen niet uit tot montere lichtvoetigheid. 'Ik omhels je', wat eigenlijk een zwaarder onderwerp heeft, levert waarschijnlijk een lichtere film op. Niet omdat we het probleem lichtvoetig hebben aangepakt, maar omdat het mogelijk was om het hoofdpersonage meer tegenkracht te geven."

Schrijft Giphart dan betere scenario's?

{mospagebreak},,Het scenario van 'Ik omhels je…' is echt 'naar het boek'. Ik durf wel te zeggen dat ik er heel erg diep in zit. In januari nog heb ik naar aanleiding van één scenarioversie 38 a4-tjes wijzigingsvoorstellen ingediend."

Doe je dat altijd?

,,Ik herklei, hervorm ieder scenario dat ik doe. Wat er in het januari-scenario van 'Ik omhels je…' ontbrak? Het verhaal over de jongen die zijn moeder verliest was een opsomming van dingen die hem overkwamen, maar er werd nergens duidelijk wat het met hém deed. Het script en het boek hebben daarnaast een nogal ingewikkelde plotlijn: de hoofdfiguur heeft het erg moeilijk met zijn vriendin, terwijl er op haar werkelijk helemaal niets aan te merken valt. Dat gaat problemen opleveren, omdat het publiek geheid gaat denken: 'jongen je hebt de leukste vriendin ter wereld, dus waar zeur je over?' Daarom hebben we de relatie tussen hem en zijn moeder heel erg aangescherpt, en die moeder als een zeer zeer dominante vrouw uitgewerkt, waardoor je beter snapt waarom die zoon onvermogend is om in het dagelijks leven dingen te doen die ieder ander mens wel kan. Daar begrijp je nu wat van in de film. Het staat niet in het boek."

,,Het is een bouwwerk. De lijn van Anna in Leef!, bijvoorbeeld. Het zijn prachtige scënes, en er staan hele goede regie-aanwijzingen in het scenario, maar het is verschrikkelijk moeilijk om te bedenken wat haar bezielt. Waarom ze van a naar b, naar c gaat. Daar zit het grote werk in."

Montage alleen is dus niet genoeg?

{mospagebreak},,In Leef heeft iedere zwijgende close-up van Anna een anders gespeelde inhoud. Als ze in het ziekenhuis zit, of als ze onderaan de trap zit, zijn dat geen lege blikken, die je door de context op zijn plek zet. Dat zijn totaal andere dingen die er in het hoofd van Monic gebeuren. Daar ben ik enorm trots op, dat dat is gelukt, omdat je natuurlijk bij het werken ook totaal niet chronologisch door het verhaal gaat. Al die minischakeltjes moet je dus wel met elkaar bedenken."

Doe jij dat, of doet Monic Hendrickx dat?

,,Ik denk dat ik daar het voortouw in neem. Met name in de lange grote lijnen. Daar heb ik het overzicht. Nu ook met Tijn Docter in Ik Omhels je. En dan krijg je de montage nog eens. Dat vergelijk ik wel met het keren van een mammoettanker in een minihaventje. Dat vergt enorme precisie en geduld, omdat effecten pas heel langzaam zichtbaar worden. Zo zit het leven natuurlijk ook in elkaar."

Acteurs dragen je op handen, en je slaagt er bijna altijd in om diepere lagen uit de kleinste scenes te halen. wat is je geheim?

,,Ik probeer vanuit mijn diepste priveleven het diepste priveleven van de acteurs aan te spreken. Ik vraag ze eigenlijk om het onderste uit de kan te geven, omdat ik dat zelf ook doe."

Ben je niet bang dat privé en werk nu teveel vermengd raken, door twee van zulke films in één jaar uit te brengen? Dat mensen gaan zeggen: die films zijn alleen maar mooi omdat de regisseur zelf ziek is…?

,,Ze zeggen het maar. Ik denk dat de film fantastisch wordt, dus dan maakt het me verder niet zoveel uit. Kan mij het schelen. Dat stervensproces van die moeder in 'Ik omhels je…', dat komt natuurlijk wel dichtbij. Maar ik zie het zelf ook technisch, als de film die ik maak. Het heeft iets heel vanzelfsprekends, en gewoons, en daardoor is het zó heftig, dat het dramatisch wordt, zonder gedramatiseerd te zijn. 'Het is gebeurd'. Meer niet, maar ook niet minder."