Istanbul theaterstad – GPD


Stadstheater Istanbul op zoek naar nieuwe vormen

Vrouwen veroveren Turks theater

 

INTRO: Een delegatie van Nederlandse theaterdirecteuren trok naar Istanbul voor een kennismaking met het Stadstheater van de Turkse hoofdstad. Ze zagen een opvallend modern en geëmancipeerd theater, dat breed gedragen wordt door de bevolking.

 

Istanbul (GPD)_ Even is er dat kleine moment van irritatie. Hatice Yurtduru vindt de vraag van Paul Kievit, directeur van Schouwburg De Storm in Winterswjk, eigenlijk een beetje aanmatigend. De dramaturge van het Stadstheater van Istanbul ziet geen enkele reden waarom Nederlandse theaterbezoekers níet geinteresseerd zouden kunnen zijn in een Turkse voorstelling: ,,Je kunt even goed vragen waarom Nederlandse toeschouwers naar een Japanse of Engelse voorstelling moeten gaan kijken. Het antwoord lijkt me vanzelfsprekend: uit interesse.” 

Maar laat het nu juist daar een beetje aan schorten bij het Nederlandse theaterpubliek. De afgelopen maanden waren er al twee grote internationale theaterfestivals in Nederland. En hoewel de bezoekcijfers van het Rotterdamse festival De Internationale Keuze inmiddels naar tevredenheid zijn, schitterde het publiek bij de topvoorstellingen in het Nieuwe Europa-festival Paradise Regained door afwezigheid. Dat Nederlandse toneelliefhebbers in de rij zullen staan voor een voorstelling van Sehir Tiyatrolari Dergisi is verre van vanzelfsprekend, zeker in het licht van de huidige wantrouwige houding tegenover de toetreding van Turkije tot de Europese Unie.

Tijd voor een cultureel offensief, zou je zeggen, en dat is er dan ook, al moeten de Turkse gesubsidieerde theaters het in Nederland hebben van commerciële partners, omdat de overheid hier niet meewerkt. De in Houten gevestigde theaterproducent International Performing Arts onderhoudt al enige tijd contacten met Turkse theatergezelschappen, en inmiddels zijn er betere mogelijkheden voor uitwisseling aan het ontstaan. In het laatste weekend van november reisde een delegatie van Nederlandse theaterdirecteuren en Turkse verenigingen onder leiding van de flamboyante producente Tassy Schmid af naar Istanbul, om daar te zien hoe het theater in deze miljoenenstad bloeit.

En bloeien doet het, daar in de 150 theaters, van grote operahuizen tot kleine vestzakzaaltjes, elk achter hun eigen detectiepoortje. Het Stadstheater van Istanbul, met 150 acteurs en 600 personeelsleden in vaste dienst het grootste van het land, bespeelt iedere avond 9 theaters. In de hoofdzaal speelt momenteel het spektakelstuk 'De Zeven Mannen van Hurmuz', terwijl in het kleine zaaltje boven het slaapkamerdecor staat voor een stuk over Jane Birkin, bekend van de universeel erotische wereldhit 'Je t'aime, moi non plus' die ze samen met Serge Gainsbourg zong. In een ander gebouw van het Stadsgezelschap, aan de Aziatische kant van Istanbul, speelt het stuk Gayri Resmi Hurrem. Het is dit stuk, van de veelbekroonde schrijver Özen Yula, dat het Stadstheater heeft uitgezocht voor een tournee langs een paar Nederlandse theaters. Het is echter ook dit stuk, dat uiteindelijk bij de Turkse leden van de Nederlandse delegatie een beetje moeilijk valt: ,,Ik kan dit moeilijk uitleggen aan de mensen thuis”, verklaart één van hen. ,,Het is te ingewikkeld, en staat volgens mij te ver van de mensen af.”

In de gesprekken met de makers blijkt er een groot verschil van mening te bestaan over wat er wel en niet kan voor het Nederlandse theaterpubliek, en de Turkse gemeenschap in Nederland. De twee groepen verschillen natuurlijk ook nogal van elkaar. En zelfs binnen de Turkse gemeenschap in Nederland zijn er enorme verschillen. Volgens Bernadette Laumans van het Rotterdamse Theater Zuidplein is er in de drie grote steden Den Haag, Rotterdam en Utrecht al veel verschil: ,,In Rotterdam wonen de laagst opgeleide Turken, in Den Haag zitten de middenstanders en ondernemers, terwijl in Utrecht de hoogogeleiden wonen. Het is moeilijk om iets te programmeren wat alle groepen leuk vinden.”

Volgens regisseuse Aysenil Samlioĝlu en schrijver Özen Yula van 'Hurrem' moet het binnenlandse succes van dit historische stuk over twee sterke vrouwen aan het hof van de sultan zonder meer ook tot de verbeelding van de Nederlandse Turken spreken. Het verhaal over Sultane Hurrem, die tijdens de regering van haar man zorg droeg voor één van de verlichtste perioden van het Ottomaanse rijk, staat sinds enkele jaren enorm in de belangstelling. In Turkije zelf leidde dat al tot een grote musical, een klassieke theatervoorstelling en een miniserie op de nationale televisie. Özen Yula: ,,Mijn stuk is een commentaar op het historische verhaal, waarin ik nog sterker de nadruk leg op juist het vrouwelijke aspekt van de geschiedenis. Daarom laat ik het ook door een vrouw regisseren, zoals ik al mijn stukken door vrouwen laat regisseren. Zij hebben toch vaak een betere kijk op de zaak.”

De al vijftien maal bekroonde voorstelling, in eenvoudig decor en in Aziatische kostuums gespeeld, oogt traditioneel, maar dat is schijn. Regisseuse Aysenil Samlioglu putte voor de beelden en bewegingen uit Ottomaanse miniaturen, zoals die te zien zijn in het Topkapi-museum. Yula: ,,Het is grappig dat jullie het aanzien voor folklore, terwijl het voor het publiek hier even onbekend is als voor jullie.”

Toch valt het stuk met al zijn dubbele bodems en betekenislagen niet in de smaak van de Nederlands-Turkse delegatie, hoe mooi de tekst ook gesproken wordt door actrices Rozet Hubes en Sebnem Köstem.

Een avond later zijn de reacties op het spektakelstuk Yedi Kocali Hurmuz (De Zeven mannen van Hurmuz) een stuk enthousiaster. Deze traditionele vaudeville-komedie wordt door het Stadstheater gebracht met een cast van 50 acteurs, dansers en musici, waarvan de meesten ook bekend zijn van televisie. De voorstelling, vol knipogen, dubb Gayri Resmi Hurrem elzinnigheden en schuine grappen, trekt volle zalen. We treffen de donkergerande brillen van in mediterraan zwart geklede jonge intellectuelen en kunstenaars naast behoofddoekte hoofden van moslima's, terwijl de nouveau riche van Istanbul ook in groten getale aanwezig is.

Zo'n voorstelling willen we wel, is de algemene reactie onder de Nederlandse schouwburgdirecteuren en Turkse vertegenwoordigers. Zelfs zonder boventiteling is deze voorstelling goed te begrijpen voor de Nederlanders in de delegatie, en ook de modernisering die de jonge vrouwelijke regisseur in deze sterrenvoorstelling aanbracht, komt over. Zeven toneelknechten lopen tussen de acteurs door, dansen zo nu en dan een stevig rapnummer en sjouwen met televisietoestelletjes: ,,Om het publiek te vertellen dat de televisie waarvan iedereen de sterren kent, een stuk beperkter is dan het theater”, zoals ze na afloop vertelt, in een luidruchtig café waar haar naam in het rumoer verloren gaat.

Het zijn bescheiden vernieuwingen die het Stadstheater van Istanbul doorvoert, maar het gezelschap, dat trots meldt dat het met zijn 90 -jarig jubileum dit jaar 'ouder is dan de Turkse republiek' doet dat voortvarend. Een groot aantal vrouwelijke regisseurs, een vrouwelijke gezelschapsdramaturg, het is nogal wat in een land waarin de mediterrane macho-cultuur nog steeds het straatbeeld bepaalt.

Internationaal operaregisseur Wim Trompert, die met de delegatie meereisde om locaties te bekijken voor zijn opera Maria de Buenos Aires, die komend voorjaar op tournee gaat in Turkije, is verrast: ,,Nu pas besef je dat Istanbul een net zo lange en rijke theatertraditie heeft als West-Europa. Ook hier zie je commedia dell'arte, en dat op een nog consequentere manier dan we in het westen zouden durven. Alleen daarvoor is het al de moeite waard om te zien. Het is zo anders, en toch dichtbij.”

 

Gayri Resmi Hurrem is vanaf komend voorjaar te zien in onder meer Winterswijk, Rotterdam, Hoogeveen en Tiel. Een voorstelling in de gebouwen van het Europese Parlement in Brussel gaat niet door om veiligheidsredenen

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,