Een appel schillen met een bijl
Intro: Felix Andries Vening Meinesz is
de beroemdste geoloog van Nederland. Met zijn baanbrekende
zwaartekrtacht-onderzoek aan boord van onderzeeërs leverde hij
de eerste bewijzen voor de schollentectoniek. Peter van Toor
herinnert hem als een docent die zijn tijd ver vooruit was.
Zouden, tussen de
powerpoint-presentaties en schaalmodellen in, nog steeds de vonken
ervan afspatten, zoals op die dag in 1952? Het staat Peter van Toor
(79) nog levendig voor de geest. In de klassieke collegezaal van het
Geologisch Instituut in het gebouw Payenborgh aan de Utrechtse Oude
Gracht werd een 'professoraal colloquium' gehouden.
Professor Vening Meinesz verdedigde een
tot dan toe voor onwaar gehouden stelling: gebergten onstonden niet
plaatselijk door (vulcanische) druk van onderaf, maar rezen op
doordat continentale platen tegen elkaar aan schoven. Dit denkbeeld
ging veel te ver voor zijn collega, professor Van Bemmelen. De
discussie ging op het scherpst van de snede. Van Toor zat erbij:
,,Het duurde eindeloos. En hoe langer het duurde, hoe harder het
ging. Daar stonden ze, voor het bord, elk met hun eigen aanwijsstok
te zwaaien. Het leek er even op dat ze elkaar met die stokken te lijf
zouden gaan. Tegen drieën werd het voor ons studenten te gortig.
We begonnen: 'honger!, honger!' te roepen. Toen is het debat onbslist
geëindigd.''
Felix Andries Vening Meinesz
(1887-1966) werd in de jaren '20 van de vorige eeuw wereldberoemd
door zijn onderzoek aan boord van duikboten van de Nederlandse
marine. Met een speciaal door hem ontwikkeld slingerinstrument deed
hij metingen aan het zwaartekrachtveld van de aarde. Hij ontdekte
fluctuaties die wezen op stijgings- en dalingsprocessen in de
aardkorst. De gebieden waar deze processen het sterkst waren, staan
sindsdien bekend als Meinesz-gordels.
Als zovele andere kinderen van zijn
generatie leerde Peter van Toor Vening Meinesz kennen door de film
die in 1936 van zijn onderzoek werd gemaakt, De Reis van de K-17:
,,Ik kwam uit een zeer gelovig nest, dus was het strikt verboden om
naar de film te gaan. Alleen voor deze film maakte mijn vader een
uitzondering. Ik raakte direct gefascineerd.'' Uiteindelijk ging Van
Toor geologie studeren. ,,Het was een rare tijd, 1942. Ik begon in
het najaar, en heb eigenlijk alleen maar ontgroeningen meegemaakt.
Tot ik mijn eerste college Kartografie van deze beroemde professor
kreeg. Ik was verrast door de helderheid waarmee hij les gaf. Heel
praktisch.'' Na vier maanden studie ging de universiteit dicht op
last van de Duitse bezetters. Tijdens de oorlog bood Vening Meinesz
onderdak aan vluchtelingen uit het concentratiekamp Amersfoort.
Van Toor nam pas in 1950 zijn oude
studie weer op, en raakte opnieuw in de ban van Vening Meinesz. ,,Hij
was geliefd om zijn praktische aanpak. Tentamens werden bij hem thuis
afgenomen, en hij gaf eigenlijk nooit lager dan een acht. Ik heb dus
een keer slechts een acht gehaald omdat ik de aarde een half miljard
jaar ouder schatte dan de vier en een half miljard jaar die ervoor
stond.'' In 1955 maakte hij Vening Meinesz als docent voor het laatst
mee. De professor was al 68 en ging mee op veldonderzoek naar de
Ardennen. Om de lange praatsessies in het veld vol te houden had hij
een stoeltje bij zich. ,,Maar waar hij nog steeds onovertroffen in
was, was zijn vermogen tot improviseren. Hij leerde ons bij wijze van
spreken hoe je met een bijl een appeltje kon schillen.''
Van Toor stopte na zijn kandidaats
(,,Ik was niet zo'n briljante student.'') en ging werken bij de
Geologische dienst in Haarlem. Op een dag, in 1964, werd er
aangebeld, en deed Van Toor open. ,,Daar stond Vening Meinesz. Ik had
hem sinds 1955 niet meer gezien, maar hij sprak mij met mijn
volledige naam aan: 'Dag, Peter van Toor, hoe maakt u het?' Ik was
perplex.. Na 9 jaar kende hij mij nog!''
