Ivo van Hove


Amsterdams funniest home-video

Het aantreden van Ivo van Hove als artistiek leider van Toneelgroep Amsterdam ging met problemen gepaard. In een documentaireserie die vanaf 13 mei wordt uitgezonden volgt filmmaker Niek Koppen een jaar lang het gezelschap vanaf het moment dat artistiek leider Gerardjan Rijnders zijn vertrek aankondigde. De film geeft een soms ontluisterend beeld van deze periode. Maar nog steeds is het niet rustig aan het Leidseplein.

Amsterdam – Direct al in de eerste tien minuten van de documentaire van Niek Koppen over Toneelgroep Amsterdam vindt er een 'ongelukje' plaats. Kort na de succesvolle première van Elmer Schönbergers toneeldebuut 'Kwartetten' in oktober 1999 krijgt regisseur Gijs de Lange op een acteursvergadering van Ivo van Hove per ongeluk te horen dat hij weg moet bij het gezelschap. Dramaturge Janine Brogt, die haar vertrek al heeft aangekondigd, neemt het voor hem op. Gerardjan Rijnders biedt zijn excuses aan. En al die tijd zit de succesvolle regisseur De Lange heel eenzaam boven aan de tribune en zwijgt.

Gisteren, tijdens de eerste vertoning van de serie, die vanaf 13 mei in drie afleveringen van een uur wordt uitgezonden, was de spanning vooraf bij acteurs en medewerkers van het gezelschap voelbaar. Gaande de vertoning werd er echter volop gelachen. Het kijkje in de keuken, dat filmmaker Niek Koppen kon nemen, leverde vooral een beeld op van een gewoon bedrijf, waarbij ingewijde kennis van het toneel eigenlijk onontbeerlijk is. Na afloop applaudisseerde iedereen enthousiast voor een fim waar het gezelschap ongeschonden uit was gekomen.

Voor zijn film volgde Niek Koppen, net als hij eerder deed in zijn film over de PvdA-verkiezingscampagne, De Keuken van Kok, het gezelschap tijdens het vorige seizoen. Gerardjan Rijnders had net aangekondigd het gezelschap dat hij mede had opgericht na 13 jaar te zullen verlaten. Ivo van Hove, directeur van het Holland Festival en leider van Het Zuidelijk Toneel zal hem opvolgen. Koppen filmde tijdens directie- en gezelschapsvergaderingen en tijdens soms desastreus verlopen repetitieprocessen als dat van Jeanne d'Arc van de Slachthuizen.

{mospagebreak}Dat een reorganisatieproces met moeilijkheden gepaard gaat, is na het zien van deze film duidelijk. Ook na het gefilmde seizoen loopt het nog niet echt lekker. Van Hove's eerste eigen regie als directeur, Massacre at Paris, wordt slecht ontvangen door de pers. Acteur Hajo Bruins beklaagt zich in het openbaar over zijn strakke regie-opvatting. En vorige maand was er de omstreden première van 'Ik ben bang' van Cyrus Frisch. Deze performancekunstenaar stond alleen op het toneel omdat zijn acteurs een maand voor de première waren weggelopen.

Hoe kijkt van Hove zelf terug op dit moeizame begin? ,,Een gezelschap met de magnitude van TGA kent heftige periodes. En soms is het misschien zelfs wel heel erg heftig. In zo'n proces kunnen fouten gemaakt worden, door mij, door andere mensen. Ik doe het zo zorgvuldig als ik kan, maar ik heb een andere persoonlijkheid dan Gerardjan Rijnders. Er zijn negentig mensen in dienst die mij moeten leren kennen, en omgekeerd. Dat kost tijd. En je hebt altijd te maken met angst. De angst van een klein kind dat bang is in het donker. Daarom ben ik ook best blij dat ik Titus Muizelaar er nog bij heb.''

Titus Muizelaar heeft zijn positie in de artistieke leiding ingewisseld voor de rol van bemiddelaar tussen acteurs en nieuwe directie. Met zijn innemende persoonlijkheid is hij daar bij uitstek voor geschikt, naast de inderdaad soms wat ontoegankelijk overkomende Van Hove. Muizelaar relativeert de problemen: ,,Je moest eens weten wat Toneelgroep Amsterdam onder Gerardjan Rijnders allemaal over zich heen kreeg. Daar klonken vaak dezelfde geluiden als nu. Vooral wanneer de producties niet succesvol zijn. Zodra er succes is, verstomt de kritiek.''

{mospagebreak}Toch lijkt er rond met name Cyrus Frisch' omstreden performance over het 'onvermogen tot voelen' meer aan de hand. Zo moeten we dat niet zien, meent Muizelaar: ,,Je kunt het vergelijken met de repetities van het stuk Jeanne D'Arc van de Slachthuizen. In de film zie je hoe verschrikkelijk het eraan toe gaat. Dat is misschien nog wel erger dan bij Frisch. Het was de hel. In de film zie je dat heel goed. Dat vind ik nou goed om een keer te laten zien.''

Maar Frisch ging in zijn solo wel in de aanval tegen zijn weggelopen acteurs. Hij las de afwijzingsbrief voor van de acteurs, en haalde daar een lach op. Pijnlijk, toch? Van Hove ontkent dat de acteurs met zijn instemming belachelijk werden gemaakt: ,,Ik heb dat niet zo ervaren, en de spelers die naar de try-out kwamen kijken, ook niet. Hij was niet op de lach uit. Maar het publiek lacht altijd op de meest onverwachte momenten.'' Muizelaar: ,,De acteurs zijn door een hel gegaan, natuurlijk. Daar moeten we niet aan voorbijgaan. Maar ik vind Cyrus' presentatie best wel verfrissend ironisch. Eigenlijk vond ik het nog slap wat hij deed. Als ik persoonlijk zoiets had meegemaakt, had ik het wel wat harder aangepakt.''

Zoals Frisch deed met Roeland Fernhout, de acteur in de bij de voorstelling horende film speelde en zich in HP/De Tijd woedend maakte over Frisch? Muizelaar: ,,In de repetitieruimte moeten acteurs beschermd worden. Ik moet een collega verrot kunnen schelden, zonder dat hij of ik na afloop naar de pers stapt en zegt: ik vind die collega zo'n klootzak. Dan ben je fout bezig. Op het moment dat Roeland Fernhout in HP/De Tijd, dus in het openbaar, zegt: 'Frisch is gestoord', en Frisch heeft een voorstelling, dan mag hij even hard terugslaan. Daar vind ik niets fout aan.'' Ook volgens Van Hove zijn afspraken keihard: ,,Wat Cyrus op het toneel deed was allemaal doorgesproken. Had hij zich er niet aan gehouden, dan was ik tijdens de voorstelling nog het toneel opgelopen.''

{mospagebreak}Alles mag dan onder controle lijken, maar toch. Er is kritiek op zijn werkwijze en op de artistieke keuzes die hij maakt. Is dit het visitekaartje dat Van Hove wilde afgeven? ,,Het is vooral de pers die dat roept. Dat vind ik echt dwaze onzin. Ik heb niet de b'doeling o' hier ‘een stijl’ te ontwikkelen. Dat is het tegenovergestelde van wat een repertoiregezelschap moet doen. Je kunt pas over anderhalf, twee jaar spreken van een nieuwe lijn. Dan heb je een visitekaart van een repertoiregezelschap: als je de rijkdom en variatie hebt gezien van wat er mogelijk is. Al de stijlen en mensvisies die mogelijk langs kunnen zijn gekomen. Dat wil ik in essentie met TGA. Ook intern: dat er een totale bereidheid is om zich open te stellen voor alles: wereldvisies, mensvisies, visies op relaties, die met elkaar kunnen botsen, d'' paradoxaal zijn.’’

Dat beeld blijkt ook uit de film. Botsingen volop, maar na iedere première wordt er volop gezoend. Koppen relativeert in zijn film de pijnlijke momenten en persoonlijke tragedies die zich hebben afgespeeld. En hoe hard Van Hove zich in sommige gesprekken ook opstelt, ,,hij is eigenlijk wel om te zoenen’’, aldus één van zijn medewerkers in de film.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,