Afgelopen donderdag ging in Zürich een omstreden versie van Hamlet in première. De voorstelling, waarin de Duitse Schandaal-regisseur Christof Schlingensief geresocialiseerde neo-nazi’s als acteur opvoert, werd met applaus ontvangen. Al geeft dat te denken. Maar dat is juist de bedoeling.

Zürich – ,,Je moet mensen, ook nazi’s, tegemoet treden. En dat kun je het beste doen op een plek die voor iedereen onwennig is. Dat is het theater bij uitstek.’’ Christof Schlingensief is over één ding duidelijk: een isolement van neo-nazi’s werkt averechts. Toen Christoph Schlingensief door het Zürichse Stadstheater gevraagd werd voor een regie van Hamlet, besloot hij dit stuk aan te grijpen voor een protest tegen het nazi-resocialiseringsproject van de Duitse justitie. Dat project biedt neo-nazi’s, die uit de beweging willen stappen, anonimiteit, geld en bescherming. ,,Mensen krijgen een baard opgeplakt en moeten de stad uit. Dat werkt dus niet.’’ Schlingensief zette dus een website op, www.naziline.com, waarop hij neo-nazi’s die uit wilden treden een rol aanbood in ‘zijn’ Hamlet.

Deze Hamlet ging afgelopen weekend in première, nadat eerder de nodige rellen waren veroorzaakt doordat Schlingensief bijvoorbeeld aandrong op een verbod van de Zwitserse Volkspartij SVP, die tegen subsidies en vóór een streng vreemdelingenbeleid is. ,,Waanzin natuurlijk, ik kan als Duitser helemaal geen echt verzoek doen om een partij te verbieden. Maar de onrust was goed.’’ Zo negatief als de reacties vooraf waren, zo positief zijn de recensies en publieksreacties. Zelfs van Neo-nazi’s.

Afgelopen zaterdag waren er een paar neo-nazi’s bij de voorstelling. Schlingensief: ,,Ze kwamen na afloop naar ons toe en zeiden dat ze diep onder de indruk waren, al snapten ze niet waarom iederen zo snel doodging aan het eind. Nu hebben we een afspraak met ze gemaakt om verder te gaan praten. Die dialoog is goed. Nu heb je een aanknopingspunt.’’

Schlingensief bewerkte Hamlet tot een ‘gothic’-schouwspel van krap anderhalf uur, waarbij de meeste teksen door de acteurs worden geplaybackt op oude hoorspelversies. Één van die versies betreft overigens een Hamletvertolking door Gustav Gründgens, een steracteur die tijdens de oorlog voor Hitler speelde, en na de oorlog ondanks zijn verleden een glanscarrière had. Acteur Peter Kern speelt Claudius op een manier die meer lijkt op de Paus in zijn slechtste dagen dan op een koning. Onverstaanbaar mompelend hangt hij in zijn stoel, en alleen zijn ogen bewegen nog. Schlingensief: ,,Die koning staat voor mij gelijk met het publiek. Het publiek van tegenwoordig kan door niets meer in beweging worden gezet. Theater vinden ze niet spannend. Met deze voorstelling zeg ik eigenlijk tegen het publiek: dat wat u ziet, is niet dat wat het werkelijk is. U hoort beroemde acteurs, maar ziet anderen. U ziet Nazi’s, maar misschien zijn het wel helemaal geen nazi’s, of waren ze het ooit wel, maar nu niet meer, of nog steeds stiekem wel.’’

Centraal in deze voorstelling staat de ‘Toneelspelers-scène’. Hamlet vraagt een groep acteurs om een stuk te spelen, dat lijkt op wat er met zijn eigen vader is gebeurd. Door zijn reactie zal de huidige koning, die hij verdenkt van moord, zichzelf verraden. ,,Voor mij is die passage in Hamlet het belangrijkste. Toneel komt in de plaats van wat hij het zelf niet kan en durft te zeggen.’’

Die toneelspelers worden gespeeld door de neo-nazi’s. Ze komen op met honkbalknuppels, zwarte leren jassen, vlaggen en nazi-emblemen. Na hun komst loopt het al snel uit de hand. De voorstelling mondt uit in een sessie waarin diverse verklaringen worden afgelegd. Afgelopen zaterdag ging dat even mis. Martin B., een lid van de verboden Republikanerpartei, hield een pleidooi vóór die partij. Hij werd uiteindelijk door Schlingensief van het toneel verwijderd. ,,Martin kwam na afloop naar mij toe. Hij wil echt uit de Republikaner stappen, maar voelt zich nog niet klaar voor die stap. Toch wil hij doorgaan, maar hij twijfelt. Ik heb met hem opnieuw afgesproken dat hij de volgende keer wel verklaart dat hij eruit stapt. Daar zal ik hem aan houden. Het wordt spannend of hij het doet. Die twijfel, dat is trouwens wel heel erg Hamlet-achtig.’’

Na afloop lichtte één van de wel uitgestapte neo-nazi’s zijn eigen stap toe. De in Zuid Afrika opgegroeide Jan Zobel verliet de NDP drie jaar geleden: ,,Ik ben getrouwd en kreeg kinderen. Ik ben niet opeens links geworden, hoor. Ik heb alleen gebroken met de agressie, maar ben nog best wel rechts.’’

Zijn verhaal klinkt geloofwaardig. Het is gewoon een jonge rechtse burgerman geworden met een wilde jeugd, waar er zoveel van zijn. Hij voelt zich nu eindelijk opgenomen in de maatschappij: ,,Zeker door dit stuk, en de gesprekken met de acteurs.’’

Toch ga je twijfelen: is hij ooit wel een echte nazi geweest, of is dit een acteur die zijn rol goed ingestudeerd heeft? Bij Schlingensief weet je het nooit. De asielzoekers die vorig jaar in zijn Big Brotherproject door het publiek het land uit konden worden gestemd, bleken acteurs. Maar net als toen, heeft hij mensen hoe dan ook aan het denken gezet. En heeft hij met een heel aardige Hamlet-regie een nieuwe stap gezet in zijn provocatiekunst. Daar kunnen Nederlandse poldermodelprovocateurs als Cyrus Frisch nog iets van leren.

Blij mee? Doe me een donatie!