Jacques Commandeur


Jacques Commandeur is dood. In 2000 speelde hij in Mooi weer vandaag. Ik interviewde hem toen. Als eerbetoon…


Altijd een kunstenaar gebleven


Amsterdam – Acteurs stoppen eigenlijk nooit. Jacques Commandeur gaat
dan wel binnenkort met pensioen, maar dat betekent niet dat hij niet
meer zal spelen. Hij neemt met zijn rol in ‘Mooi Weer Vandaag’ alleen
afscheid als vast acteur van Toneelgroep Amsterdam. Volgend seizoen is
hij in ieder geval alweer te zien in een locatieproject in de
bollenstreek, en ook zijn televisiewerk gaat gewoon door.

Als je bijna 40 jaar op het toneel hebt gestaan, zal er vast wel
iets van routine in je werk sluipen. Volgens de acteur, die in 1960
debuteerde bij het Rotterdams Toneel, is dat echter onmogelijk.
,,Acteren went nooit. Het blijft een veeleisend vak. Vroeger toen ik
klein was en bij de tandarts kwam, dacht ik dat ik wel tegen de pijn
zou kunnen als ik eenmaal een man zou zijn. Nou. Iedereen die nu nog
wel eens bij de tandarts komt weet dat de angst voor de boor niet
afneemt.’’

Al klopt de vergelijking met de tandarts niet helemaal met het
plezier dat Commandeur beleeft aan het spelen, het wordt er met het
voortschrijden der jaren niet makkelijker op. ,,Één ding zal ik niet
missen. De file waarin je terecht komt als je na een dag repeteren ook
nog op tijd in een theater buiten Amsterdam moet zijn om een
voorstelling te spelen. Dat reizen was vroeger al lastig omdat er geen
snelwegen waren, nu sta je uren vast. Dat is vermoeiend. Ik zie het aan
collega’s van me. Die zijn na zo’n dubbele werkdag helemaal
doorschijnend.’’

Zo’n afscheidsvoorstelling is altijd een mooie gelegenheid om terug
te blikken. Mooi Weer Vandaag biedt die mogelijkheid helemaal. Niet
alleen is het een herneming van de voorstelling uit 1993 met dezelfde
bezetting, daarvóór is er nog de opvoering uit 1973 met Ko van Dijk en
Paul Steenbergen in de hoofdrollen. Dat was een voorstelling waar heel
Nederland over sprak.

Die legendarische voorstelling staat voor Commandeur volledig los
van wat hij en Joop Admiraal nu doen: ,,Dat was een totaal andere tijd.
Het type acteur dat Van Dijk en Steenbergen waren, bestaat niet meer.
Wij zijn een stuk aardser dan zij ooit waren.’’ Wat was er dan zo
speciaal aan die generatie, die hij als jong acteur heeft meegmaakt?
,,Als Ko van Dijk binnenkwam in Café Americain, stonden mensen voor hem
op en maakten een buiging. Zo zat de maatschappi in elkaar. Maar Van
Dijk eiste dat eigenlijk ook. Hij behoorde tot een generatie acteurs
die voor de oorlog had meegemaakt hoe acteurs met de nek werden
aangekeken. Uitschot waren ze toen. Kermisklanten. Na de oorlog hebben
ze met succes gezorgd voor een verandering. Toneelspelers waren opeens
de nieuwe aristocratie van Nederland.’’

Aan dat sterrensysteem kwam in 1969 een abrubt einde, toen een regen
van tomaten neerdaalde op de acteurs van de Nederlandse Comedie. Op die
‘Actie Tomaat’ volgde een golf van opheffingen en ontslagen in de
toneelwereld. Commandeur speelde in die tijd bij Toneelgroep Centrum,
een gezelschap dat als vooruitstrevend bekend stond, en waaraan de
tomaten dus voorbij gingen. Toch heeft hij erge dingen meegemaakt. Hij
gaf in die periode les op de Amsterdamse toneelschool. Één van de
plaatsen waar Actie Tomaat ontstond.

,,Er heerste een sfeer van uitersten: je hoorde erbij of niet, en
daaraan moest je je aanpassen. Op een dag kwam ik binnen bij de
toneelschool en riep een collega mij toe: daar heb je die kunstenaar
weer. Dat was als belediging bedoeld, want kunstenaar zijn was
verboden.’’ De aristocratische acteurs, die er jaren voor hadden
gestreden om als kunstenaar geaccepteerd te worden, hadden afgedaan.
,,Het was heel Hollands eigenlijk. Doe maar gewoon, dan doe je al gek
genoeg. Alles moest democratisch en je hoefde niet te kunnen acteren om
op het toneel te staan. Lesgeven was niet mogelijk. Als ik zei: kom
dáár op, werd er gevraagd: waarom? En dan moest je discussiëren over de
noodzaak van dat personage, wat dan eigenlijk de acteur zelf was, om al
of niet iets op het toneel te doen. Vreselijk.’’

Acteurs zijn gewoner, alledaagser geworden sinds de jaren zeventig,
maar volgens hem had die ontwikkeling ook zonder tomaten
plaatsgevonden. ,,Er is zoveel kapot gemaakt in die periode. Zelfs de
Haagse Comedie deed in die tijd bijzondere dingen, maar moest wijken
voor de revolutie. Maar nu, dertig jaar later, is Actie Tomaat niet
meer dan een incident uit het verleden. Veel van de voorlieden van toen
zijn zijn in het niets verdwenen. Ik ben er nog steeds.’’

Volgend seizoen staat hij dus te spelen in een boerenschuur in de
bollenstreek. Hij heeft na een goed gesprek met de jonge regisseur
Judith de Rijke toegezegd. ,,Ik heb het nog wel eens meegemaakt dat een
jonge regisseur toneelschooloefeningen met me wilde gaan doen. Dat is
de waanzin ten top. Ik zeg dus niet overal meer zomaar ‘ja’ op.’’ En
hij hoeft niet in de file te staan, want voor transport wordt gezorgd.
Een tikje aristocratisch misschien, maar dat mag. Na veertig jaar
toneel in zo’n roerige tijd.

Mooi Weer Vandaag van Toneelgroep Amsterdam is nog in het hele land te zien t/m 9 mei 2000.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,