Alain Platel: ‘Ik ben gefascineerd door afwijkingen’


Scenefoto
Scenefoto uit ‘Pitié!’
Zijn naam staat inmiddels garant voor uitverkochte theaters over de hele wereld. Alain Platel, oprichter van les Ballets C de la B, combineert popcultuur met hoge kunst. Nu waagt hij zich met ‘Pitié!‘ aan een gedurfde bewerking van de Matthaeus Passion van Bach: ,,Leven geven is tegelijk ook ter dood veroordelen.”

Dresden _ De stilte was oorverdovend. Het overwegend jonge publiek in Dresden hield aan het eind van Pitié! van Les Ballets C de la B de adem in tot de laatste zucht lucht aan de accordeon was ontsnapt, lang nadat het toneellicht al was gedoofd. Daarna barstten de toeschouwers los in een ovatie die vele minuten duurde. Pitié!, een door componist Fabrizio Cassol en choreograaf Alain Platel gemaakte bewerking van Bach’s Mathhaeus Passion, was ingeslagen als een bom.

Cassol en Platel bedankten het publiek na afloop uitvoerig voor hun respectvolle gedrag.

,,Het is prachtig wanneer inhoud en vorm zo bij elkaar komen.” zegt Platel er de volgende ochtend over. ,,De mensen hebben die ontlading van het applaus nodig. Ik begrijp dat wel, maar het zou echt nog mooier zijn als ge in stilte aan het eind zoudt kunnen weggaan.”

De Vlaamse choreograaf heeft het wel eens anders meegemaakt. De voorstelling Wolf,
die hij in 2002 maakte op muziek van Wolfgang Amadeus Mozart, kreeg tijdens het Holland Festival in het Muziektheater na ieder gezongen lied een van vele ‘Bravo’s’ voorziene ovatie. De dans viel erbij in het niet.

,,Dat was echt een verrassing. Ik ergerde me er enorm aan, en ik snapte het ook niet. Ik vind het heel moeilijk te begrijpen dat mensen tijdens de muziek durven applaudisseren. Het gebeurt ons ook regelmatig in de finale van Pitié!, dat mensen gaan klappen als het licht uitgaat, terwijl de muziek dan nog klinkt. Dat is een aanslag op ons welzijn.”

Platel (51) richtte Les Ballets Contemporaines de la Belgique op in 1986. De Franse naam was een pesterijtje in de richting van de Vlaamse nationalisten, en in combinatie met zijn eigen Frans klinkende naam werkte dat ook: nog regelmatig komen er vragen uit die gelederen waarom ‘dat gezelschap van die Fransman Platel’ moet worden gesteund. Inmiddels is Les Ballets C de la B niet meer weg te denken. Sinds de als orthopedagoog opgeleide Platel zijn eerste voorstellingen maakte, die toen nog heel erg leunden op het werk van de Duitse  dansvernieuwster Pina Bausch, heeft hij een eigen stijl ontwikkeld die wereldwijd aanslaat. In Nederland brak hij voor een breed publiek door met de voorstellingsreeks die hij maakte met de Vlaamse toneelschrijver en regisseur Arne Sierens: Moeder & Kind, Bernadetje en Allemaal Indiaan. De dansvoorstellingen Bonjour Madame, Iets op Bach en recentelijk nog het op Monteverdi gebaseerde Vsprs waren eveneens allemaal wereldhits.

C de la B was tot voor kort een gezelschap waarin amateurs en professionals zij aan zij speelden. Sinds Vsprs is Platel een nieuwe weg ingeslagen.

,,Tot die tijd zag ik dansers als politieke, sociaal-culturele lichamen. Hun afkomst en karakter vond ik in de voorstelling belangrijker dan wat ze wel of niet konden. Iets op Bach was daar een voorbeeld van, maar in Wolf ging ik daar het verst en het meest schmutzig in. Nazi-vlaggen op het toneel, dat soort dingen. Toen dacht ik: dit is zo ongeveer wel wat ik daarover wilde vertellen. Toen kwam ik uit bij religieuze muziek en religieuze thema’s. Dat heeft het werk van mij en de dansers veel persoonlijker en ook veelzeggender gemaakt, dan Iets op Bach of Wolf.”

De bewegingen die Platel zijn dansers in Pitié laat maken doen denken aan die van psychiatrische patiënten. De orthopedagoog Platel kiest daar bewust voor.

,,Ik ben gefascineerd door afwijkingen. Hoe extremer, hoe interessanter. Het syndroom van Gilles de la Tourette fascineert mij mateloos. De bewegingen van zulke patiënten vertellen iets heel krachtigs over het innerlijk van die mensen. Dat ligt ook heel dicht bij een diepe religieuze beleving. Dat verband is vaker gebruikt door schrijvers.”

Om te voorkomen dat Pitié een plat dolhuisspektakel zou worden werkt Platel nu dus met extreem goed getrainde dansers:

,,Je moet boven het effectbejag uitstijgen. Maar het is ook een experiment: In hoeverre zijn we echt in staat om naar dat soort gekte te kijken? Mag je dat mooi vinden? Ik zelf vond die rare toestanden mooi, ook in mijn bestaan als orthopedagoog. Dat mocht je heel lang niet zeggen. Maar ik vind dat je daar naar kunt kijken en moet toegeven dat dat ook een deel is van het menselijk bestaan. Net zoals de man die een aanslag pleegde op uw koningin, of die jongen die in Dendermonde in een creche kinderen vermoordde. Ik mis in alle debatten daarover de wil om de daders te begrijpen. We zouden moeten aanvaarden dat dergelijk gedrag telkens opnieuw optreedt, en dat het menselijk is. Nu wordt het steeds omschreven als onmenselijk of beestachtig, maar het is des mensen. Daar moeten we wel efkes over nadenken.”

De uiterste grens van het medelijden is letterlijk het thema van Pitié!, dat in krap twee uur tijd de kern van Bach’s Matthaeus Passie over het voetlicht brengt. Componist Fabrizio Cassol bewerkte Bach’s monumentale meesterwerk voor koren, solisten en orkest tot een buitengewoon indringend ensemblestuk voor zijn gezelschap Aka Moon drums, bas, saxofoon, koperblazers en accordeon. In Dresden zong de wereldberoemde zangeres Claron Mc Fadden, in Amsterdam zal haar rol van ‘moeder’ gezongen worden door de al even beroemde Melissa Givens.

Dat zijn nogal wat namen, erkent ook Alain Platel:

,,Misschien heb ik telkens geluk gehad, maar dat soort zangers wil heel graag intens creatief meewerken en denken met het proces. Ik heb nog nooit in de opera gewerkt, maar ik weet wel een beetje hoe de sfeer daar is: heel hiërarchisch. Dat is voor creatieve mensen heel frustrerend. Dan kun je een afstandelijke pose aannemen, zoals bij de opera, als bescherming. Daar ben je een pion.”

De twee Maria’s zijn een toevoeging van componist Cassol, waarmee Platel weer een stuk dichter bij de kern kon komen van wat hij over de Matthaeus Passie wil zeggen:

,,Er is een verbijsterend element in het lijdensverhaal van Christus”, vertelt hij: ,,De moeder Maria speelt een dubieuze rol: ze staat bij de kruisiging van haar zoon, maar daar blijft het bij. Iedere andere moeder zou zich opofferen, maar zij doet dat niet. Ik vond een verklaring daarvoor in het idee dat de moeder weet dat het doen geboren worden van een kind ook gelijk een ter dood veroordeling inhoudt van dat kind. Dat Maria niet voorkomt in het passieverhaal is daar een metafoor voor. Leven geven is tegelijk ook ter dood veroordelen.”

Erger volgens Platel is dat de vader uiteindelijk zijn kind in de steek laat. De scene waarin alle dansers en zangers om ‘papa’ roepen is één van de meest indrukwekkende van deze toch al keelsnoerend mooie voorstelling. Platel raakt er inderdaad de kern mee:

,,Een dirigent van de beroemde Opera de Bastille zei tegen mij: ‘Ik heb de Matthaeus passie al 140 keer gedirigeerd, maar ik heb ze nog nooit zo schoon gezien als nu.’ Wat de beelden laten zien lag heel dicht bij zijn gevoel over de muziek, maar hij had dat nooit zo treffend kunnen bereiken.”

En dan is daar natuurlijk het publiek. Zo’n stilte als in Dresden, dat zou het mooiste zijn, erkent Platel. Volgens de choreograaf is het een kwestie van tijd, voor een gewijde stilte zijn werk zal omgeven:

,,Ik zie het als een fase. Het is een gevolg van de keuze die ik gemaakt heb om bewust gebruik te gaan maken van virtuositeit. Als ik dat combineer met die spectaculaire, circusachtige vormen die ik ontwikkel, hoop ik op een dag zo’n perfecte vorm te hebben gevonden dat mensen alleen nog maar intens kijken naar het gebeuren, en zich niet meer door sociale conventies laten afleiden. Dat het niet meer gaat over kunst, maar om een nieuwe taal die we met elkaar ontdekken.”

Pitié! is van 11 t/m 13 juni te zien in Theater Carré in het kader van Holland Festival.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.


Eén reactie op “Alain Platel: ‘Ik ben gefascineerd door afwijkingen’”