Andreas Kriegenburg


In het hoofd van een superschurk

Andreas Kriegenburg brengt Shakespeares Richard III als beklemmende slapstick

Hij is een van Duitsland toonaangevende regisseurs. De in de voormalige DDR opgegroeide Andreas Kriegenburg is nu voor het eerst te gast in Nederland. Bij het ro theater maakt hij een eigenzinnige versie van Shakesepeare's gruwelijkste koningsdrama: ,,Een maatschappij die in chaos en verwarring verkeert, maakt figuren als Richard III mogelijk, schept ze zelfs.”


Door Wijbrand Schaap

 

Rotterdam (GPD) _ Het is tijd voor ontspanning. Rogier Philipoom vindt dat er wel even wat lading uit de lucht mag. Hij maakt een flink schuine mop. Zijn 6 medespelers grinniken om het meligheidje. Regisseur Andreas Kriegenburg, tot dan toe verdiept in een gesprek met zijn assistent, kijkt niet-begrijpend op. Philipoom probeert nog iets in het Duits, Guus Dam in het Engels, maar het blijkt al snel dat niet iedere Nederlandse grap via het Engels aan een Duitser is uit te leggen. Kriegenburg glimlacht vriendelijk.

Niet dat de 43-jarige regisseur van het Humburgse Thalia Theater een zuurpruim is, integendeel zelfs. Het is alleen het drietalige werkproces dat zoveel concentratie vereist, dat niet iedere opmerking direct op zijn plek valt. Kriegenburg spreekt, naast zijn moedertaal, alleen gebrekkig Engels, en lang niet alle acteurs van het ro theater, waar hij nu werkt, spreken Duits, dus doen zij het in het Engels. Dan is Shakespeare's Richard III opeens weer een stuk lastiger in te studeren.

{mospagebreak}Richard III, dat is het stuk waarin de beroemdste toneelzin na 'To be or not to be' te horen is. 'Een paard! Een paard! Mijn koninkrijk voor een Paard!', roept de gebochelde koning van Engeland uit in een veldslag waarin hij eindelijk bestraft wordt voor de misdaden waarmee hij de macht veroverde. Hij vermoordde, onder meer, zijn broers en hun kinderen, en verleidde een van hun weduwen tijdens de begrafenisplechtigheid.

Philipoom speelt de rol van de kwaadaardige koning: ,,Het is natuurlijk heerlijk om de slechterik te spelen. Darth Vader, de kwade genius uit Star Wars, is de leukste figuur van de hele filmgeschiedenis. Wat ik geleerd heb is, dat het spelen van een slechterik niet in de vorm zit. Een figuur als Hannibal Lecter (Silence ot lambs) heeft wel een bepaalde manier van staan, praten en lopen, maar het gaat veel meer om een gedachte, om een binnenkant.”

En naar die binnenkant is regisseur Andreas Kriegenburg ook op zoek. Hij wil geen Richard III maken die direct naar de actualiteit verwijst, zoals onlangs nog te zien was bij ZTHollandia. Fedja van Huet, die daar de misvormde koning speelde, eindigde het stuk met een bomgordel om. Een beklemmend beeld, dat rechtstreeks verwees naar zelfmoordterrorisme. Kriegenburg: ,,Wat ik wil maken is veel minder realistisch. Ik laat een onwerkelijke wereld zien van duisternis en depressie. De lange oorlog is voorbij en iedereen heeft honger, is bang en heeft zijn zelfrespect verloren. Wij laten die wereld zien als een droomwereld. Eigenlijk is het een nachtmerrie in het hoofd van Richard. Figuren als Richard III zijn de eenzaamste figuren denkbaar. Hij heeft geen kameraden, geen partners. Ook het publiek staat tegenover hem, niet naast hem. Hij speelt ook met hen, tenslotte.”

{mospagebreak}Het ro brengt Richard III in een kleine bezetting. Dat betekent dat acteurs als Herman Gilis, Katelijne Damen en Fania Sorel allemaal dubbelrollen spelen. En soms gaat dat er heel komisch aan toe. De scène waarin twee huurmoordenaars discussiëren over de vraag of ze nu wel of niet een onschuldige mogen afslachten is bijna cartoonesk. Dat is ook logisch, blijkt. Andreas Krigenburg is een groot liefhebber van oude slapstick: ,,Jacques Tati en Buster Keaton zijn mijn grote inspiratiebronnen. Voor hun zijn emoties heel erg waardevol, daarom houden ze ze ook goed verborgen.”

En het is juist die omgang met emoties die de regisseur zo waardeert bij het ro theater: ,,Nederlandse acteurs zijn veel meer dan Duitse acteurs gewend om vanuit hun eigen gevoel te werken”, legt Kriegenburg uit. ,,Ze zijn niet zo met het publiek bezig. Duitse acteurs reageren ook heel anders als er in uitersten gewerkt wordt. Duitse acteurs kunnen hysterisch worden op routine. Nederlandse acteurs niet. Die houden zich veel meer in. Dat staat me eigenlijk wel heel erg aan.”

Sterker nog dan de twee grote namen uit de stomme film is Kriegenburg een bewonderaar van de Finse filmmaker Aki Kaurismäki, wiens films maar zelden in Nederland te zien zijn. Ze tonen een cleane wereld met hele sobere interieurs, en bevatten maar weinig dialoog. ,,Toen ik mijn eerste Kaurismäki-film zag, werd ik gelukkig: eindelijk was er iemand die net zo naar de wereld keek als ik. Eindelijk iemand die de wereld ziet zoals die werkelijk is. Mij raakt vooral zijn existentialistische kijk op de wereld. De mens komt op de wereld zonder enig idee waarom en met nog minder idee van waar hij naartoe moet. Mij raakt niet zozeer de stijl of de kleur, maar zijn visie. Kaurismäki is existentialist. Net als ik.”

{mospagebreak}En zo ontstaat er dus een existentialistische Richard III? ,,Nee”, Kriegenburg is beslist: ,,Richard is gevaarlijk omdat hij geen vragen meer stelt. Hij is het existentialisme voorbij. Hij vraagt zich niet meer af waarom hij op de wereld is. Hij gaat puur van zichzelf uit. Hij kan het perfecte kwaad zijn omdat hij buiten de morele gevangenis staat waar wij allemaal wél in zitten. Ik wil nu laten zien hoe het er bij hem van binnen uit ziet.”

En hoe het er daar uit ziet, dat is nog best lastig uit te leggen voor een acteur. Philipoom doet een poging: ,,Wat ik nu moet doen is een droevige, open figuur tonen, die perfect verbergt dat hij slecht is. Maar misschien doet hij dat al niet eens. Misschien gelooft hij wel in zichzelf. Hij staat niet naar het publiek te knipogen van: 'kijk mij die lui eens een loer draaien'. Wat hij liegt moet voor hem waarheid zijn. Als hij met zijn broer praat, terwijl hij weet dat die vermoord zal worden, dan moet hij toch in alle oprechtheid met zijn broer meeleven. Mijn probleem is: hoe groot mag die bezorgdheid zijn, hoe speel ik dan de verwondering later, als mijn broer wel vermoord blijkt, zonder dat het publiek dat ziet als een knipoog?”

Kriegenburg wil het Kwaad in zijn zuiverste vorm tonen, zonder dat hij daarbij verwijst naar de actualiteit: ,,Als je Shakespeares figuur gaat mengen met historische figuren als Hitler, dan ga je het teveel uitleggen. Het publiek gaat dan ook op een verkeerde manier kijken: iedereen denkt te snappen waar het over gaat. Voor ons is het veel belangrijker om het raadsel van het kwaad te laten zien. We laten zien hoe Richard geniet van zijn daden, en hoe hij er daardoor steeds verder in gaat. Een maatschappij die in chaos en verwarring verkeert, maakt figuren als Richard III mogelijk, schept ze zelfs. We zoeken naar een sterke figuur van wie we zelfs eisen dat hij buiten onze moraliteit staat, en we zetten er zelf onze eigen morele grenzen voor opzij, opdat we maar goed geleid worden.”

 

{mospagebreak}Rotterdams trots in Internationale Keuze

Ze zijn terug. En worden daarmee een van de vaste gasten van het Rotterdamse Festival De (Internationale) Keuze van de Rotterdamse Schouwburg: de swingende bejaarden van Young At Heart. Braken ze een paar jaar geleden nog vele Nederlandse harten met een prachtig liederenprogramma, nu zit er zelfs een verhaal in. In Road to Nowhere, genoemd naar een klassieker van de Talking Heads, gaat de groep oudere jongeren van van 60 tot 98 jaar oud de confrontatie aan met een jong en onschuldig Americanabandje. Twee jaar geleden toonden ze dit programma, bedacht en geregisseerd door mensen van de legendarische Wooster Group, en op veler verzoek keren ze terug. Zakdoeken klaarhouden, dus.

Toppers uit het internationale theatercircuit vonden al langer hun weg naar Rotterdam. Zeker in de tijd dat het Holland Festival zijn allure kwijt was, was Rotterdam dé plek om op de hoogte te blijven van theaterontwikkelingen in de landen om ons heen. Nu het Holland Festival onder Pierre Audi en met een groter budget terug is op de kaart, zoekt 'Rotterdam' het onder het motto 'Happy now?' elders. Naast nog steeds belangrijke topvoorstellingen als Winch Only van Christoph Marthaler, Replacement van Meg Steward en Zooi van Krisztina de Chatel, is er ook veel Rotterdamse trots tezien. Het gezelschap Wunderbaum, dat ooit onder de vleugels van Johan Simons ontstond als Jong Hollandia kijkt terug op vijf succesvolle jaren. Inmiddels is Wunderbaum opgenomen in Rotterdam als eigen productiekern. Ze brengen nu alle toppers van toen opnieuw uit. Zeker niet te missen is 'Welcome in my Backyard', een confronterend stuk over vluchtelingen en tolerantie, met een heel spannende uitkomst. En natuurlijk is er Richard III, van het ro theater, in een regie van de Duitse topregisseur Kriegenburg. Hij is te gast als uitwisseling met Alize Zandwijk, wier bekroonde Duitse regie van Ivanov vorig jaar tot veel discussie leidde.

En discussie is er altijd in Rotterdam. Dit jaar onder leiding van onder meer Michael Zeeman.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,