Ivo van Hove tussen Mondriaan en Turks Fruit

Hij trad aan in een tijd dat het Holland Festival nauwelijks nog tot de verbeelding sprak. Ivo van Hove moest in 1998 het Holland Festival terug aan de top brengen, met meer aandacht voor theater en popcultuur. Dit jaar presenteerde hij zijn laatste festival. Zijn beste, volgens sommigen. Van Hove vind dat zelf ook: ,,Ik heb er voor gezorgd dat het Holland Festival terug is in de internationale festivalwereld en daar opnieuw een rol van betekenis speelt."

 

AMSTERDAM (GPD) _ ,,Op het gebied van toonaangevend internationaal theater was Nederland een woestijn toen ik aantrad." Ivo van Hove, die dit jaar na zeven jaar afscheid neemt als directeur van het prestigieuze Holland Festival, is trots op wat hij bereikt heeft. ,,Ik heb in die woestijn die Nederland was een hele keten van tot dan toe onbekende auteurs, choreografen en regisseurs binnen gebracht. Ik heb daarnaast topwerk gebracht van internationale sterren als Sellars en Zadek. Ik heb een nieuwe vorm van muziektheater geïntroduceerd die tot dan toe onbestaanbaar was."

,,Ik heb de verstarde relaties met instituten als de Nederlandse Opera nieuw leven ingeblazen, door de Oosterparkvoorstellingen, bijvoorbeeld. Na zeven jaar ploeteren is dat nu eindelijk ook gelukt met Het Nationale Ballet. Ik heb deuren geopend voor een nieuwe soort muziek. Projecten met Frank Zappa, John Zorn, Sonic Youth: vertegenwoordigers van de popcultuur die doorgebroken zijn naar de wereld van de serieuze Nieuwe Muziek."

– Al vonden sommmigen dat directeur Van Hove wel erg dicht in de buurt van zijn eigen platenkast bleef: één van de vele kritische geluiden die de afgelopen jaren te horen waren.

,,Dat was zeker geen koketteren met mijn eigen platenkast. Ik heb geen plaat van Zappa in mijn kast staan. Dan zou ik David Bowie wel hebben uitgenodigd."

– Dus trots overheerst?

{mospagebreak},,Ik heb er voor gezorgd dat het Holland Festival terug is in de internationale festivalwereld en daar opnieuw een rol van betekenis speelt, al is die bescheiden. En ik heb het format veranderd: van vier weken sudderen naar een explosie van drie weken. En natuurlijk heb ik ervoor gezorgd dat er eindelijk een verruiming van het budget kwam."

– Dat klopt. Vier jaar geleden hing het voortbestaan van het Holland Festival na meer dan vijftig jaar aan een zijden draad. Het rijk wilde niet met een eerder toegezegde verruiming van het budget over de brug komen en de Raad voor Cultuur oordeelde erg negatief over het beleid. Bent u – behalve trots – niet ook blij dat het erop zit?

,,Ik kijk met gemengde gevoelens terug op de afgelopen zeven jaar. De zuinigheid van de overheid als het om cultuur gaat, en ook de houding van de media, die zich lang niet altijd even welwillend opstelden, die heeft wel voor een wat nare bijklank gezorgd."

– Tropenjaren?

,,Nee. Behalve dan die twee jaren waarin de subsidie ter discussie stond en we er bijna mee op moesten houden. Het is een wonder dat het personeel het in die tijd heeft volgehouden. Al de medewerkers zijn erachter gaan staan, en dat is uiteindelijk van vitaal belang gebleken. Het was een moment waarop het belang van het Holland Festival en zelfs de noodzaak ervan, fundamenteel ter discussie stond. Voor mezelf is het heel belangrijk geweest dat ik niet gecapituleerd heb, maar er voor ben gaan staan. Ik heb toen als een koning mijn rug recht gehouden. We hebben de kunstcommissies ervan kunnen overtuigen wat het belang is van het Holland Festival. Nu groeit de financiële steun en staat hij volgend jaar op het niveau dat wij toen daarvoor noodzakelijk achtten. Mensen vergeten wel eens dat dat de verworvenheid is van de huidige directie."

En dan die nadruk op theater, of toch weer muziek en dans? Het was nooit goed.

{mospagebreak},,Mijn opdracht was zeven jaar geleden om het theateraandeel in Holland Festival te versterken. Ik heb dat gedaan, en tegelijkertijd heb ik een nieuwe vorm van muziektheater geïntroduceerd. Op dansgebied is er al veel te zien Nederland. Ik heb er natuurlijk voor gezorgd om een paar makers te tonen die niemand anders kon tonen, zoals bijvoorbeeld Merce Cunningham. Ik heb daarnaast echter gezorgd voor een dansaanbod dat meer uit de conceptuele hoek vertrok en meer vanuit theater. Meg Stuart, Sasha Waltz, Boris Charmatz op zijn manier. Maar dat is in de eerste jaren dus minder aan bod gekomen, omdat er minder geld was. Er is toen gezegd dat ik niet van dans houd, maar dat is echt een onzinverhaal. Ik ben groot geworden tussen de Anna Teresa De Keersmaeker, de Wim Vandekeybussen en de Jan Fabres in het danstheater in Vlaanderen. In Vlaanderen is de dans ook gewoon onderdeel van de theaterwereld. In Nederland is er een ontzettend scherpe scheiding tussen de wereld van de dans, met als boegbeelden het Nederlands Danstheater en Het Nationale Ballet, en die van het overige theater

Nog ergens spijt van? Een maker als Castellucci bijvoorbeeld. Zijn eerste project was overdonderend, de twee opvolgers waren verschrikkelijk. Die zagen we niet meer terug. Terecht?

,,In Nederland is Castelluci tot eendagsvlieg verklaard, maar dat is alleen in Nederland. Hij heeft net een fenomenale serie achter de rug, waar ik zo op had kunnen instappen, maar ik kon het hem niet aandoen om hem nog een keer in Nederland te laten afmaken. Ik heb het drie keer geprobeerd, steeds weer stug doorgezet. Castelluci is een unicum, omdat hij, net als iemand als Jan Fabre, werkt vanuit de zintuigen. Dat zijn we in Nederland niet zo gewend. Wij houden van rationeel theater, van psychologisch theater. Het sensitieve van Castellucci komt ons te vreemd over. Natuurlijk was zijn derde stuk, Il Combattimento, een mindere voorstelling, maar op basis daarvan kun je een maker niet afschrijven. Hij heeft daarna een cyclus gemaakt van acht voorstellingen, die te zien is geweest in Parijs, Berlijn, Avignon, noem maar op. Die voorstellingcyclus is juichend ontvangen, maar in Nederland kan ik hem niet meer laten zien

Opmerkelijk, toch. Wijken wij Nederlanders zo af?

{mospagebreak},,Er zijn twee grote lijnen in het Nederlandse culturele klimaat: Mondriaan en Turks Fruit. Mondriaan staat voor de klare lijn, de heldere structuur, de scherpe abstractie. Dat zie je ook terug in de dans van Hans van Manen bijvoorbeeld. Turks Fruit betekent: in de boter ligt altijd een haar, de gore kant van de schoonheid, het zweet onder de oksel. Ik heb gemerkt dat er in de wereld ook een hele andere traditie aanwezig is, de traditie van het zintuiglijke theater. De voorstelling Medée Materiau, die ook zo slecht ontvangen is? Die actrice, dat is de Frieda Pittoors van Frankrijk. Die staat op eenzame hoogte. En die gaat met deze Russische regisseur de diepte in met een streng conceptuele voorstelling, zodat zij zelf in haar carrière een stap verder kan komen. De muzikale opvatting van het stuk door die regisseur vond ik gewaagd, maar ook heel overtuigend. En ik weet dat dit soort theater in Nederland niet zo eenvoudig ligt.

Soms denk je als toeschouwer: ik ken dit helemaal niet, wij zijn dit in Nedetland niet gewend

,,Herinner je je een voorstelling als Aars van Luc Perceval, die hier in Nederland door de pers afgeslacht is? Ik ga naar Aars kijken en ik denk: dit is werkelijk fantastisch goed. Dat komt door het rituele, het sacrale aspect waar Perceval in zijn theater naar streeft."

Nederland is calvinistisch en Luc Perceval en Ivo van Hove komen uit het katholieke België. Geen wonder dat ze houden van ritueel en sacraal theater. Is het uw missie om Nederland te bekeren tot een zintuiglijker vorm van theater?

{mospagebreak},,Mijn missie is het niet. Ik heb als theatermaker en festivalleider nooit een missie in die betekenis gehad. Het is iets waar ik een heel sterke band mee heb, en wat ik op heel veel plekken ter wereld zie, maar in Nederland niet. Dus als je wilt spreken van een missie, dan is het dat, zo je wilt: voorstellingen brengen die hier normaal niet te zien zijn.

U noemde de internationale festivalwereld eerder eens een markt. Het Holland Festival was tot nu toe het kleinste festival dat op die markt opereerde. Met slechts vier miljoen euro is het moeilijk opbieden tegen festivals als die van Avignon of Edinburgh waar de miljoenenpoducties je om de oren vliegen. Het Holland Festival moest de afgelopen jaren dus genoegen nemen met de kruimeltjes van die markt. Wat zou u programmeren als u over hetzelfde budget als bijvoorbeeld Wenen (35 miljoen) zou beschikken?

,,Mijn droom is dat je een man als Peter Sellars zelf een opdracht kunt geven voor een voorstelling die daarna op tournee gaat langs alle andere festivals. Want sommige van die andere festivals die doen dingen waar ik me voor zou schamen. Heb je het programma gezien van de Ruhr Triënnale van dit jaar? Ze hebben dit jaar 14 miljoen te besteden, en wat brengen ze daar nu? Twee voorstellingen: één van Ariane Mnouchkine en eentje van Peter Brook. En nog een liederenprogramma en een opera. Dat is alles. Van een bedrag waarvan wij drie Holland Festivals moeten organiseren.

Grote theatermakers als Mnouchkine en Brook weten wat ze waard zijn. Komen zij voor minder dan vijf miljoen hun bed niet meer uit?

{mospagebreak},,Voor die categorie makers begint dat te gelden. Ze stellen ook exorbitante eisen voor wat er allemaal aan faciliteiten moet zijn. Daarom ben ik ook op zoek naar de generatie daarna. Dat zijn de opvolgers van die generatie der groten, die ik soms ook de dinosaurussen noem. Er is een categorie mensen in Nederland die daar een soort foute heimwee naar heeft. Ze zijn natuurlijk ook fantastisch, ik ben er ook mee opgegroeid: Patrice Chéreau, Luc Bondy, Peter Stein…, maar heb jij de laatste jaren nog wel eens iets van Peter Stein gezien? Ik wel, en ik heb er werkelijk geen seconde aan gedacht om dat uit te nodigen

Hoe ziet het leven na het Holland Festival eruit? Krijgt Toneelgroep Amsterdam, waar de afgelopen jaren van alles mis was tussen acteurs, technici en directie nu weer een fulltime directeur

,,Toneelgroep Amsterdam staat natuurlijk op de eerste plaats. Ik ga me met volle inzet richten op het nieuwe ensemble dat we vanaf komend seizoen hebben staan. Maar verder hoop ik ook weer meer tijd te kunnen investeren in mijn internationale carrière als regisseur. Die heeft de afgelopen jaren toch iets te weinig aandacht van me gehad."