Muzen van de Nes


De muzen van de vernieuwing weer samen op het toneel

Zelf de zusters nooit gespeeld

Naast 'To be or not to be' zijn het de beroemdste woorden uit het theater: 'Naar Moskou, Naar Moskou…'. De slotwoorden van Tsjchov's klassieker Drie Zusters zijn de titel van een stuk dat Elmer Schönberger schreef voor drie actrices die zelf nooit de 'Zusters' speelden: Els Ingeborg Smits, Elsje de Wijn en Trudy de Jong.

 (GPD) Trudy de Jong gaat het doen. Een commercial. ,,Maar wel gemaakt door filmmaker André van Duuren." Els Ingeborg Smits zou zoiets nog steeds niet over hart kunnen krijgen, maar respecteert het besluit van haar vriendin en collega: ,,Zolang je maar geen zakkenvuller wordt als Jan Mulder." Elsje de Wijn zwijgt, zoals ze deze avond altijd al de rustigste is geweest.

Ze ontmoeten elkaar in de bovenbar van Café De Blincker, het café van theater Frascati in de Amsterdamse theaterstraat De Nes. Het is een beladen plek voor de drie actrices die juist op deze plek hun meest intense avonden beleefden, diep in de jaren tachtig. Trudy de Jong: ,,Oooo, wat hebben we hier ook geláchen!" Els Ingeborg Smits en Elsje de Wijn beamen het volmondig: ,,En gezeten en gerepeteerd en gedronken, en gelald en … wat hebben we hier vooral hard gewérkt!"

Els: ,,We zaten hier altijd heel laat, en dan gingen ze dicht en dan mochten wij hier altijd wel blijven, en dan ging Annet Malherbe achter de tap staan. Dan zat Sjaak, de vorige eigenaar van de Blincker, zich in zijn kantoortje te verbijten, of het allemaal wel goed ging…" Trudy: ,,Maar ik zie ons hier ook nog wel rondlopen voordat het open ging. Dat we keken of alles wel goed ging. Of de kleedkamers wel de goede stoelen hadden."

Els: ,,Wat hadden we toch ook een kapsones, wij."

{mospagebreak}De muren van de bovenbar zijn nog steeds behangen met de affiches van de voorstellingen waarin ze – samen of apart – speelden bij Toneelgroep Baal: Kalldewey Farce, De rit over het Bodenmeer, Dybbuk, Leedvermaak. In het begin van de jaren tachtig bloeide het theater vooral in kleinere zalen als Frascati. Het was in die tijd ook dat stadssschouwburgen in Nederland speciaal kleinere zalen inrichtten voor gezelschappen als Toneelgroep Baal, die voorzagen in de toegenomen wens van een jong publiek naar kleinschaliger en betrokkener theater. De grote gezelschappen als Publiekstheater, Toneelgroep Theater en de Haagsche Comedie konden maar moeizaam overleven in de vernieuwde theaterwereld, die in 1968 door tomatengooiende toneelstudenten tot revolutionaire wijzigingen was gedwongen.

Els Ingeborg Smits (60), Elsje de Wijn (61) en Trudy de Jong (56) zijn de opvallendste actrices uit die periode. Gedurende de twintig jaar, sinds begin '70, dat de bespelers van Frascati de toon aangaven in het Nederlandse theater, waren zij in vrijwel elk stuk te zien. Met het verdwijnen van Baal en de zware tijden waarin Strijards' gezelschap Art & Pro terecht kwam, werden de actrices dakloos. Ze waren hun 'familie' kwijt.

{mospagebreak}Els Ingeborg Smits: ,,Het is de tragedie van het ouder worden. Wij zijn dat nog steeds eigenlijk. Zo'n klein clubje. Wij zijn nog steeds 't Barre land, wij zijn nog steeds Dood Paard, wij zijn nog steeds Baal, en we zijn nog steeds Frans Strijards. We hebben altijd gespeeld, in mislukte producties gezeten, ook in prachtige producties, maar dat hele duidelijke wat er wel was in de zeventiger en tachtiger jaren, dat is er niet meer. Die gezelschappen, die als een familie samen bezig waren, die zijn er niet meer."

Maar er is nog wel meer verdwenen. Schouwburgdirecteuren met hart voor de zaak, bijvoorbeeld. Elsje de Wijn: ,,Sommige schouwburgdirecteuren zijn niet meer op de hoogte van de theaterwereld. Die kijken alleen naar hoe ze zo makkelijk mogelijk hun zaal kunnen vullen, en dat doen ze met grote namen."

Els: ,,Je ziet die schouwburgdirecteuren denken: nou, drie dames die vroeger wel goed geweest schijnen te zijn, een schrijver waar we niet vaak van gehoord hebben, een onbekend stuk, en het schijnt ook nog iets te maken te hebben met Tsjechov, wie was dat eigenlijk?"

Ze stammen uit een tijd dat theater ging om de inhoud. Uiterlijk speelde eigenlijk geen rol, het ging erom wat je te melden had. Een beetje spijtig is dat wel. Els: ,,Door de tv denkt iedereen dat hij wat te vertellen heeft als hij leuk Michael Jackson kan imiteren. Wij keken enorm op tegen de acteurs van de Nederlandse Comedie."

{mospagebreak}Elsje: ,,Er is nu een hype om jonge actrices als modellen te zien." Trudy: ,,Er zit zo'n Hollywood-sfeer omheen. Dat was in onze tijd niet. maar natuurlijk had ik ook graag met een Gucci-reportage in de glossies gestaan." Els: ,,Dat is oud worden, Trui. Wij waren gewoon tuttiger."

Waar zijn de goede tijden gebleven? Deze bittere constatering blijkt ook precies de reden waarom ze nu samen op tournee gaan. Els Ingeborg Smits bedacht het stuk alweer drie jaar geleden: ,,Ik liep op een dag in 2002 langs het strand en ik was 'puzzled' en ik dacht: 'verdomme, waarom zou ik De Drie Zusters niet eens kunnen spelen? Maar ik ben al te oud en ik ben ook niet beroemd." Toen bedacht ze dat dat eigenlijk wel erg paste bij haar en haar vriendinnen: ,,Elsje is Olga, de rustige. Ik ben Masja, de slettebak, en Trudy is Irina, de jongste. Ik heb hun opgebeld, zomaar, en gezegd: zullen we dat gaan doen?"

Elsje: ,,En we bedachten toen ook: OK, de drie zusters. Maar wat zou er gebeurd zijn als ze wél naar Moskou waren gegaan?"

Els: ,,Eerst hebben we Judith Herzberg gevraagd, maar zij wilde het liefst een vervolg maken op Leedvermaak en Rijgdraad. Zij kon niet ophouden met de karakters in die stukken. Wij wilden juist niet Duifje, Lea en Riet spelen."

{mospagebreak}Uiteindelijk kwamen ze uit bij Elmer Schönberger, de man van Els Ingeborg Smits. Hij kwam met het idee om er drie actrices van te maken, die ooit de drie zusters hadden gespeeld, en die nu nog één keer wilden vlammen. Maar dan anders dan vroeger. Vroeger, toen elke voorstelling bij Baal of Art & Pro op het scherpst van de snede werd gerepeteerd. Of toen ze ooit, bij de volslagen mislukte tournee van De Zelfmoordenaar in 1981, het publiek trakteerden op een avondje 'Moordenaartje Spelen'. Els: ,,Dus dat je ongemerkt knipoogt en dat er dan iemand dood neervalt." Trudy: ,,En Kitty (Courbois) die maakte daar echt een sterfscëne van." Els: ,,Ze kon dat nogal groot aanpakken, die Kitty." Elsje: ,,Dat was in Roosendaal, in 1981." Trudy: ,,Maar we hebben het echt maar één keer gedaan. Daarna nooit meer."

Nu, met Matthijs Rümke als regisseur, ervaren ze een totaal ander repetitieproces. Els Ingeborg Smits sprak laatst nog Carel Alphenaar, theaterkenner en dramaturg van deze voorstelling: ,,Hij zei: 'Je zult zien dat het ook goed is voor Matthijs om met drie vrouwen met een geschiedenis te werken.' En dat klopt. Wij brengen ten slotte iets mee."

Naar Moskou, Naar Moskou. Speelperiode: 17-02 t/m 26-05-05. Te zien in ruim 50 theaters in Nederland. Spel: Trudy de Jong, Elsje de Wijn, Els Ingeborg Smits. Regie: Matthijs Rümke. Tekst: Elmer Schönberger. Dramaturgie: Carel Alphenaar. Decorontwerp: Rieks Swarte. Kostuumontwerp: Carly Everaert. Inlichtingen: www.bostheaterproducties.nl

Biootjes:

{mospagebreak}Elsje de Wijn (1944)

Toneelschool Amsterdam, examen 1967

Speelde bij Toneelgroep Centrum, de musical Met Man en Muis, daarna bij Toneelgroep Baal. Daarna freelancer, onder meer bij Art & Pro, het ro theater, Bellevue en Het Nationale Toneel.

Els Ingeborg Smits (1944)

Toneelschool Amsterdam, examen 1969

Speelde bij Wim Sonneveld, Het Amsterdams Toneel en Instituut Kassies. Van 1972 tot 1984 was zij verbonden aan Toneelgroep Baal. Daarna freelancer. Speelde onder meer bij Art & Pro, Nationale Toneel (Heldenplatz) en Blauwe Maandag Compagnie (Ten oorlog). Deed sinds 1997 enkele opmerkelijke duetten met acteur Cas Enklaar (Bas en Elze…)

Trudy de Jong (1949)

Toneelschool Amsterdam, Examen 1971

Speelde bij Toneelgroep Centrum, De Rocky Horrorshow, Toneelgroep Baal en Toneelgroep Amsterdam. Daarna als freelancer bij Art & Pro. Sindsdien in diverse producties, o.a. De Vagina Monologen.

Baal (1972 – 1986)

Gezelschap opgericht door regisseur Leonard Frank. Begonnen in 1972 als vaste bespeler van het Amsterdamse Shaffy-theater (Felix Meritis) werd het in 1981 huisgezelschap van Theater Frascati. Het gezelschap specialiseerde zich in toneelstukken van Duitse schrijvers als Peter Handke, Botho Strauss en Thomas Bernhard. In 1982 bracht Baal de legendarische voorstelling Leedvermaak, naar een tekst van Judith Herzberg, waarin voor het eerst het onverwerkte oorlogsverleden van Nederland op het toneel werd gebracht. In 1988 werd het gezelschap opgeheven en werd het budget, samen met dat van Toneelgroep Centrum en Het Publiekstheater, besteed aan de oprichting van Toneelgroep Amsterdam.

Art & Pro (1980 – 2000)

Gezelschap van toneelschrijver en regisseur Frans Strijards. Door zijn specifieke schrijfstijl en speciale opvatting van regisseren heeft Frans Strijards grote invloed gehad op het Nederlandse theater. Zijn voorstelling 'Hensbergen' uit 1986 kan gezien worden als de definitieve afrekening met het theater na 'Actie Tomaat'. De Strijards-versie van Tsjechov's Kersentuin uit 1987 is legendarisch. Art & Pro ging in 2000, samen met Toneelgroep De Trust, op in de Theatercompagnie.

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,