Edward Albee


Acteurs moeten goed ruiken

Hoofddorp – Acteur Victor Löw heeft het wel eens anders meegemaakt. De meeste regisseurs gaan buiten de repetities om nog wel eens met hun acteurs een biertje drinken. Edward Albee doet dat niet. Werk is werk en daarmee uit. Löw: ,,Het is volgens mij heel Amerikaans. In de repetititieruimte kan veel, maar Albee wil geen discussies achteraf.''

Edward Albee (71), de Amerikaanse toneelschrijver die verantwoordelijk is voor de theater- en filmhit 'Who's Afraid Of Virginia Woolf' uit 1962, is in Nederland. Hij regisseert Victor Löw en Leslie de Gruyter in een heropvoering van zijn toneeldebuut uit 1959, The Zoo Story. Het is een licht absurde dialoog tussen een uitgever en een mysterieuze voorbijganger, die zich uiteindelijk opoffert om de uitgever te leren leven. De komst van Albee is uniek, want het is voor het eerst dat hij aan een professionele opvoering van zijn stuk werkt in een andere taal dan het Engels. Is dat niet vreselijk lastig?

Albee ziet het taalverschil niet als een probleem: ,,Als de acteurs geen Engels zouden spreken was dit onmogelijk geweest. Nu kunnen we er gewoon over praten. En de psycholgie van het stuk blijft gelijk. Ik heb voorstellingen gezien in Parijs en Berlijn, en ik zag geen verschil. Acteurs spelen anders in ieder land, het publiek verschilt een beetje van land tot land, maar de betekenis van het stuk, in psychologische zin, is overal hetzelfde.''

En als het niet hetzelfde is, kunnen regisseurs of gezelschappen op een verbod of – in het ergste geval – op een proces rekenen. Albee houdt goed in de gaten hoe er met zijn werk wordt omgegaan: ,,Dat is toch logisch? Het geldt ook voor een componist. Stel dat hij een strijkkwartet schrijft, dan veranderen de muzikanten de noten toch ook niet. Waarom zou een toneelstuk iets anders zijn dan een muziekwerk. Je hangt een schilderij ook niet op zijn kop, je snijdt een schilderij niet in tweeën. Waarom zou iemand een toneeltekst veranderen, tenzij de schrijver het zelf doet? De schrijver is de eigenaar van het stuk. Of is dat ongebruikelijk in Nederland?''

De joviale Amerikaan is vriendelijk, maar zijn ogen verraden strengheid. Deze man kun je beter te vriend houden: ,,Als er in Nederland regisseurs rondlopen die rare dingen doen met toneelteksten, dan moeten ze daar direct mee ophouden. Ik weet niet hoe dat in Nederland werkt, maar in de VS is dat contractueel vastgelegd: niemand mag een woord veranderen aan de tekst, tenzij de schrijver toestemming geeft.''

Maar leidt zo'n houding dan niet tot verstarring? Tijden veranderen, stukken kunnen toch worden aangepast aan de tijd, aan de omgeving waarin ze worden gespeeld? Albee ziet dat anders: ,,Het publiek komt naar een Amerikaans stuk kijken. Niet naar een Nederlands stuk. Alle referenties zijn naar New York. The Zoo Story speelt in Central Park, niet in het Vondelpark. Dat is een verschil. Het publiek mag er best eigen gedachten over het Vondelpark bij hebben, maar dat is hun zaak. Niet de mijne.''

Een schrijver die zo bovenop zijn werk zit, dat moet toch lastig zijn voor de acteurs. Victor Löw, zelf ook niet de gemakkelijkste als het gaat om 'doen wat de baas zegt' vind de repetities echter zeer leerzaam: ,,Ook al leest Albee in het Engels mee wat wij in het Nederlands zeggen, hij weet precies wanneer we een overgang of een stemming missen. En het is natuurlijk een buitenkans om het nu eens van de schrijver zelf te horen. Maar uitvoerige discussies over de betekenis hebben we niet veel. Albee weet goed wat hij wil.''

Albee: ,,We praten wel, maar ik ga niet zeggen: 'nu moet je hier staan en daarheen lopen' omdat de acteur dan gaat vragen: 'waarom moet ik dat doen?' Als acteurs me dat vragen moet ik een goede reden hebben om ze te vertellen waarom, als dat kennelijk niet logisch uit de tekst voortvloeit. Maar alles staat al in de tekst. Ik zeg dus tegen mijn acteurs: doe wat jou goeddunkt, zolang het resultaat maar precies is wat ík wil. Dat werkt. Vind je eigen weg, als je maar uitkomt waar ik je hebben wil. Ik kan alleen zeggen wanneer iets níét leidt tot het gewenste resultaat. Dus we hebben hele intelligente discussies. Ik ben heel precies in de manier waarop mensen klinken, hoe snel of hoe langzaam, of boos of verdrietig mensen klinken.''

,,Ik mis bij deze zin een dubbele betekenis'', meldt Albee na afloop van een scènerepetitie aan Leslie de Gruyter. Er volgt enige discussie, en uiteindelijk doet de acteur een paar pogingen om de dubbele betekenis in de bewuste zin zichtbaar te maken. Het is een zoektocht, zo'n repetitie, en het leidt soms tot 'onnederlands' nadrukkelijk spel. Maar dat is wat Albee wil. Een Amerikaanse manier van spelen in een Amerikaans stuk. Löw en De Gruyter kunnen dat, volgens Albee: ,,Om in mijn stuk te kunnen staan heb je de goede intuïtie nodig. Ik weet verder niet zo goed op welke crtiteria ik iemand kies. Het heeft met geur te maken, eigenlijk.'' Hij snuift. ,,Het moet goed ruiken. Ze moeten de goede humor hebben, ze moeten de juiste intensiteit uitstralen. Soms vergis ik me wel eens. Maar dit keer had ik het goed.''

Blij mee? Doe me een donatie!
Become a patron at Patreon!

Wil je hulp bij het schrijven, of gewoon een keer advies over je project? Stuur me een mailtje.

, ,