Tsjechov’s droomvoorstelling
Voorstelling: Drei Schwestern (Drie Zusters) van Anton Tsjechov. Gezelschap: Volksbühne am Rosa Luxemburgplatz, Berlijn. Regie: Christoph Marthaler. Gezien: 23-6, Muziektheater Amsterdam.
*****
Door Wijbrand Schaap
Amsterdam – Toe maar. Hadden we op de redactie nog zó afgesproken om die vijf sterren slechts bij hoge uitzondering toe te kennen, scoort het Holland Festival binnen één week drie keer. Een prachtig debuut voor de nieuwe festivaldirecteur, Ivo van Hove. Hij bracht veel moois uit Nederland samen met de top van wat de wereld te bieden heeft. Op die top bevindt zich Christoph Marthaler. Wat hij met Tsjechov’s klassieker Drie Zusters uithaalt, daarvan zou Tsjechov alleen maar kunnen dromen. De Volksbühne die het bracht is inmiddels terug naar Berlijn. Theaterliefhebbers hebben er een vakantiebestemming bij.
Naar Moskou, naar Moskou! Die uitroep staat centraal in Tsjechov’s Drie Zusters. Wegens omstandigheden zijn drie stadse dames gestrand in de provincie. Ze dromen van een terugkeer naar Moskou, maar zullen die stad nooit bereiken.
Aanhangers van de traditionele Tsjechov-opvatting zullen vertellen dat je in het begin het einde niet mag spelen: de hoop op terugkeer naar betere tijden moet echt zijn in het begin, dat maakt het tragische einde alleen maar sterker. Dat het ook anders kan, bewijst Marthaler. Hoezo naar Moskou? Mens, die stad bestaat niet eens. Als oud en wijs mens onderga je dat verlangen van de jongeren, je hebt het zelf tenslotte ook meegemaakt. Dat dromen gaat vanzelf over, het is een kwestie van tijd. Zo gaan de twee oudere zussen om met de jongste.
Zoveel treurigheid, dat is Tsjechov. Marthaler brengt die zo helder over het voetlicht dat het een genot is om naar te kijken. En niks elitair. Toegankelijker theater heb ik zelden gezien. Deze Tsjechov duurt vier uur, en dat wordt je in het eerste beeld duidelijk gemaakt. Een cliché-mannetje speelt een eindeloos deuntje op het harmonium. Het decor biedt het desolate beeld van een verlopen trappenhuis à la Escher. Een oude man loopt tergend langzaam naar beneden, en doet geen enkele moeite om zich te haasten: gaat u maar rustig zitten, dit duurt nog even. Wij hebben de tijd.
Vervolgens ontspint zich een muzikale voorstelling, waarin het totale ensemble zo open en zuiver speelt, dat ieder woord zijn juiste klank krijgt. Je wilt het uitschateren, maar dat kan niet, want dan mis je het volgende hoogtepunt. En aan het eind wordt het zelfs pure slapstick, dolkomisch en dieptragisch, zoals het hoort. Centraal in het gigantische trappenhuis is een gat. De spelers kijken er vaak naar beneden. Je weet dat daar Moskou niet ligt, en zij weten het ook. Ze staan alleen te overwegen hoe het zou zijn om te springen. Als aan het eind één van de personages dat ook werkelijk doet is dat zó verschrikkelijk plotseling en leuk, je zou er zo achteraan springen. Want dat is wat deze voorstelling onomstotelijk bij het publiek naar binnen ramt: het leven is één grote aaneenschakeling van treurigheden. Daar kun je je maar beter bij neerleggen.
Dromen? Ik ben nog jong, ik heb er nog wel eentje: Naar Berlijn, naar Berlijn! Want daar maakt Marthaler zijn voorstellingen, bij de Volksbühne am Rosa Luxemburgplatz.
